Αφιέρωμα: Παιδεία-Εκπαίδευση (10)

Η διαφθορά στο Εκπαιδευτικό 

σύστημα και οι επιπτώσεις...

Σκάνδαλο SCIgen 

Δεκάδες ψεύτικες μελέτες έγιναν δεκτές σε επιστημονικά συνέδρια

 

Τουλάχιστον 120 πλαστές μελέτες, γραμμένες από πρόγραμμα υπολογιστή, δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια στα πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων. Την αποκάλυψη έκανε ένας «ακτιβιστής» της επιστημονικής αξιοπιστίας, ο οποίος ανάγκασε μεγάλους εκδοτικούς οίκους να αποσύρουν τις επίμαχες δημοσιεύσεις και να λάβουν μέτρα για να προστατεύσουν το κύρος τους. 

Ο Σιρίλ Λαμπέ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Ζοζέφ Φουριέ στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας, ανέπτυξε έναν αλγόριθμο που σαρώνει τη βιβλιογραφία και εντοπίζει ψεύτικες δημοσιεύσεις γραμμένες από το πρόγραμμα SCIgen. 

Το SCIgen (το όνομα βγαίνει από τη φράση «γεννήτρια επιστήμης») δημιουργήθηκε το 2005 από ερευνητές του MIT και χρησιμοποιεί τυχαίους συνδυασμούς φράσεων για να παράγει πλαστές μελέτες Επιστήμης Υπολογιστών (μια παραλλαγή του SCIgen παράγει μάλιστα σατιρικές μελέτες Φυσικής στο δικτυακό τόπο arXiv vs. snarXiv). 

Οι δημιουργοί του προγράμματος ήθελαν να δείξουν ότι ακόμα και ψεύτικες μελέτες μπορούν να γίνουν δεκτές σε επιστημονικές επιθεωρήσεις και συνέδρια. Όπως αποδεικνύεται, όμως, το λογισμικό έχει χρησιμοποιηθεί πολύ περισσότερες φορές από ό,τι θα φανταζόταν κανείς. 

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο αλγόριθμος του Λαμπέ εντόπισε πάνω από 120 «μελέτες» του SCIgen στα δημοσιευμένα πρακτικά 30 και πλέον συνεδρίων που πραγματοποιήθηκαν το διάστημα 2008-2013, τα περισσότερα στην Κίνα. 

Οι 16 από αυτές βρίσκονταν σε πρακτικά που δημοσίευσε ο μεγάλος γερμανικός οίκος Springer, και οι υπόλοιπες σε πρακτικά που δημοσίευσε το αμερικανικό Ινστιτούτο Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE). 

«Οι μελέτες είναι εύκολο να εντοπιστούν» λέει ο Λαντέ στο δικτυακό τόπο του Νature (του οποίου ο εκδότης είναι ανταγωνιστής της Springer και του IEEE). 

Ο αλγόριθμος, σχεδιασμένος να ανιχνεύει το χαρακτηριστικό λεξιλόγιο του SCIgen, είχε παρουσιαστεί το 2005 σε δημοσίευση του Λαντέ στην επιθεώρηση Scientometrics της Springer. 

Η Springer ενημερώθηκε για το θέμα από τον Λαντέ το 2005 και αφαίρεσε άμεσα τις επίμαχες μελέτες, όπως συνέβη και με τo IEEE στα τέλη του 2013. Και οι δύο εκδότες διαβεβαιώνουν ότι έλαβαν μέτρα για να αποτρέψουν παρόμοια περιστατικά στο μέλλον. 

Προκαλεί όμως εντύπωση πώς οι πλαστές μελέτες διέφυγαν της προσοχής των επιστημόνων που αναλαμβάνουν να ελέγξουν τα άρθρα των συναδέλφων τους πριν από τη δημοσίευσή τους. Το Nature δηλώνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορούσε να έρθει σε επαφή με τους ερευνητές που υπέγραφαν τη μελέτη και τους επιμελητές τους, ούτε γνωρίζει το εάν οι ερευνητές που εμφανίζονται στις μελέτες είχαν επίγνωση για τη χρήση των ονομάτων τους. 

Όπως φαίνεται, οι προσπάθειες του Λαντέ είναι άκρως αποτελεσματικές στον πόλεμο κατά της επιστημονικής απάτης. Το 2010, χρησιμοποίησε το SCIgen για να παράξει 102 ψεύτικες μελέτες, οι οποίες περιείχαν παραπομπές σε άλλες ψεύτικες μελέτες, στο φανταστικό όνομα «Ίκε Άνκαρε). Οι μελέτες αυτές εισήχθησαν στη βιβλιογραφική υπηρεσία Google Scholar και ο Ίκε Άνκαρε έγινε ο 21ος ερευνητής με τις περισσότερες παραπομπές στη βιβλιογραφία, πιο πάνω και από τον Αϊνστάιν. 

Σε ένα άλλο, πιο πρόσφατο περιστατικό, ο επιστημονικός δημοσιογράφος του Χάρβαρντ Τζον Μποχάνον δημιούργησε μια πλαστή μελέτη και ξεγέλασε τις 157 από τις 304 επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης στις οποίες απευθύνθηκε. 

Σύμφωνα με τον Λαντέ, πάντως, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ανοιχτές (δωρεάν) επιθεωρήσεις είναι λιγότερο αξιόπιστες, αφού το σκάνδαλο που αποκάλυψε αφορά παραδοσιακές, συνδρομητικές εκδόσεις.

25 Φεβρουαρίου 2014

https://www.in.gr/2014/02/25/tech/dekades-pseytikes-meletes-eginan-dektes-se-epistimonika-synedria/

Το εκπαιδευτικό σύστημα καταστρέφει την οικονομία

Δευτέρα, 14-Σεπ-2015

Του Ανδρέα Ζαμπούκα 

Η νέα χρονιά για σχολεία και πανεπιστήμια, ξεκινάει τώρα. Και ως συνήθως, όλα πάνε προς το χειρότερο. Αναρωτιέμαι πολλές φορές, αν είμαστε η μοναδική χώρα στον δυτικό κόσμο, που αγνοεί τους νόμους της εξέλιξης, της "βαρύτητας", της φυσικής και γενικότερα, όλων αυτών των αρχών της προόδου που χαρακτηρίζουν τη φύση και το ανθρώπινο είδος. Έχω μάλιστα, την αίσθηση πως μόνο οι ισλαμικές κοινωνίες των διαλυμένων κρατών μπορεί να έχουν στην ουσία, φθίνουσα πορεία εξέλιξης στο εκπαιδευτικό τους σύστημα. 

Σε κάθε περίπτωση, αν μετρήσουμε τους δείκτες προσαρμογής των νέων ανθρώπων στην πολιτισμική και οικονομική πραγματικότητα, θα διαπιστώσουμε ότι βρισκόμαστε σε χειρότερη θέση, ίσως ακόμα κι από τη δεκαετία του 1950! Και αναφέρομαι στην επίδραση του εκπαιδευτικού συστήματος σε μαθητές και φοιτητές. Όχι στη γενική προσαρμογή της κοινωνίας στον δυτικό πολιτισμό, που ήρθε έτσι κι αλλιώς, με την κατανάλωση και την τεχνολογία. 

Ας προσέξουμε κάποια αναμφισβήτητα στοιχεία που στοιχειοθετούν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η ανεργία των νέων καλπάζει, ξεπερνώντας σίγουρα το 50%. Η αυθαίρετη εξειδίκευση καταδίκασε πολλούς από αυτούς στη μετανάστευση στο εξωτερικό και τους υπόλοιπους σε αλλαγή δραστηριότητας. Και τέλος, απαξιώθηκε εδώ και δεκαετίες η χειρωνακτική εργασία, ως αποτέλεσμα μιας λαϊκιστικής αντίληψης που θέλει τον Έλληνα πρωταγωνιστή, σε κρατικοδίαιτα αστικά επαγγέλματα. 

Αλλά και όσοι νέοι εργάζονται, θα πρέπει να μας απασχολήσει πού εργάζονται. Πόσοι παράγουν νέο εξαγώγιμο προϊόν και πόσοι συμμετέχουν σε νεοφυείς επιχειρήσεις ή τουλάχιστον στην πρωτογενή παραγωγή; Επίσης πόσοι από αυτούς είναι σε θέση να υποστηρίξουν μία μακροπρόθεσμη παραγωγική θέση ή να μπορέσουν γρήγορα να ανταποκριθούν στις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στην οικονομία και στις ανάγκες της αγοράς. 

Δυστυχώς με μερικούς απλούς υπολογισμούς ανακαλύπτουμε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των Ελλήνων μπορούν να ανταποκριθούν μαζί με το γενικότερο οικονομικό περιβάλλον στις νέες συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας. Και είναι βέβαιο ότι τα σχολεία σε συνδυασμό με τα πανεπιστήμια, έχουν μεγάλο μερίδιο της ευθύνης γι' αυτό.

Εδώ και δεκαετίες η ελληνική οικονομία εμφανίζει φαινόμενα πληθωρισμού σε πολλά παραγωγικά μεγέθη. Θα έλεγε κανείς πως αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του κακού καπιταλισμού αφού δημιουργεί συνεχώς φούσκες, κατάλληλες μόνο για να πλουτίζουν οι λίγοι και να γεμίζουν με ψευδαισθήσεις οι πολλοί. Οι φούσκες εν τω μεταξύ, σχηματίζονται στην οικονομία, όταν η κοινωνία διαθέτει μεγάλα στρώματα καταναλωτών με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και έντονη ημιμάθεια. Το χρηματιστήριο, τα ακίνητα, και η εμμονή στα αστικά επαγγέλματα δείχνουν ότι η σύγχρονη ελληνική παιδεία προετοιμάζει ανώριμους πολίτες που συμπεριφέρονται ως πρόβατα για σφαγή.

Επιπλέον, η διάρκεια ζωής των ελληνικών επιχειρήσεων στατιστικά, είναι πολύ μικρότερος από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Κι εδώ, εκτός από τις επεμβάσεις του κράτους, σημαντική είναι και η παντελής έλλειψη επιχειρηματικής αγωγής από την βασική εκπαίδευση των Ελλήνων. Στα ελληνικά σχολεία, όχι μόνο δεν υπάρχει αντίστοιχο μάθημα αλλά η επιχειρηματικότητα αντιμετωπίζεται ως μάστιγα της κοινωνίας που διαφθείρει τα μέλη της...

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που συνδέει την παντελή έλλειψη οργάνωσης της τεχνικής εκπαίδευσης, με τον γιγαντισμό των πανεπιστημίων, είναι ο προσανατολισμός των νέων σε λάθος επαγγέλματα. Δεν υπάρχει κανένα εθνικό σχέδιο, μία έστω σοβαρή κρατική μελέτη που να προσδιορίζει τις ανάγκες της οικονομίας και να τη συνδέει με τον επαγγελματικό προσανατολισμό τους. Ούτε και τα πανεπιστήμια σχετίζονται άμεσα με την αγορά, την επιχειρηματική δράση και τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Από ό,τι φαίνεται, για το πολιτικό σύστημα που διοικεί τη χώρα, είναι αδιάφορη η συμμετοχή της έρευνας στην παραγωγική οικονομία της. Είναι επίσης αδιάφορη η δημιουργία βασικών υποδομών για ένταξη της επιστημονικής κοινότητας σε κερδοφόρες δράσεις που θα φέρουν νέες θέσεις εργασίας στους νέους. 

Αλλά το σημαντικότερο απ΄ όλα είναι η αδυναμία της ελληνικής εκπαίδευσης να δημιουργήσει έναν Έλληνα κοσμοπολίτη, εξωστρεφή, καινοτόμο και ελεύθερο από τα συμπλέγματα του παρελθόντος. Έναν σύγχρονο τύπο ανθρώπου που θα αισθάνεται έτοιμος να παράγει ΑΕΠ για την κοινωνία του. Αντίθετα, ολόκληρο το σύστημα διοικείται από φοβικά ανθρωπάκια, κολλημένα σε μια εθνοκεντρική και ξεπερασμένη παιδεία που παράγει φαντασιόπληκτους και κρατικοδίαιτους πολίτες, εντελώς απρόθυμους για συμμετοχή σε ένα ελεύθερο, δημιουργικό και παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης της οικονομίας. 

Πάντως, έχω την αίσθηση ότι ο χρόνος πλέον τελείωσε, όπως και ο τρόπος να επιβιώνεις χωρίς να παράγεις πλούτο. Μας πήραν χαμπάρι και δεν νομίζω να συνεχίσουν να μας συντηρούν ανέξοδα. Αν δεν αλλάξουμε άμεσα τον προσανατολισμό των νέων μέσα από την εκπαίδευση, οι αμείλικτοι αριθμοί θα φέρουν ένα αδιέξοδο μέλλον . 

Κρατάω μια εύστοχη δήλωση που έκανε πρόσφατα, ο Ντάισεμπλουμ: "Οι Έλληνες πρέπει να επιλέξουν αν θέλουν να γίνουν Νότια ή Βόρεια Κορέα". Προσοχή λοιπόν, γιατί η επιλογή ίσως δεν γίνει από μας αλλά από τις γενιές των ανέργων που μεγαλώνουν δίπλα μας.

azampoukas@gmail.com

http://www.capital.gr/arthra/3062475/to-ekpaideutiko-sustima-katastrefei-tin-oikonomia

Αφιέρωμα: Παιδεία-Εκπαίδευση (9)

Η εκπαίδευση της αμάθειας

Είμαστε, λοιπόν, προσοντούχοι αγράμματοι;

ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΟΛΙΤΗ Κυριακή, 7 Μαρτίου 2010

Κούτσουρο απελέκητο, τούβλο, κουμπούρας, τενεκές ξεγάνωτος! Μη μου πείτε ότι δεν τα είχατε ακούσει. Από εκείνον τον στριμμένο δάσκαλο που προτιμάτε να ξεχάσετε. Μπορεί να μην απευθυνόταν σ' εσάς, αλλά στον Γιωργάκη του τελευταίου θρανίου. Ή το άλλο, το ανεκδιήγητο, που με τόση ευκολία ξεστόμιζαν μερικοί αχαρακτήριστοι: «Το παιδί σας δεν τα παίρνει τα γράμματα, να το πάτε να μάθει μια τέχνη» ή «Εσύ δεν κάνεις για το σχολείο, θα γίνεις σκουπιδιάρης». Πού να 'ξεραν ότι τώρα ο υπάλληλος καθαριότητας χρειάζεται... βύσμα!

Κι όμως, σήμερα, δεκαετίες μετά την κατάργηση της ποδιάς, της βέργας και της αυταρχικής εκπαίδευσης, την εποχή των «λεωφόρων της πληροφορικής» και της «διαθεματικότητας», οι μαθητές δέχονται παρόμοιες κατηγορίες, ίσως πιο πολιτικά ορθές: «Αδιάφοροι», «Χωρίς βάσεις», «Δεν ξέρουν να ακούνε». Ή, χειρότερα, ακόμα και αν δεν τους το πει κανείς κατάμουτρα, μαθαίνουν οι ίδιοι, από πολύ τρυφερή ηλικία, να κατατάσσουν τον εαυτό τους σε κατηγορίες: οι καλοί, οι μέτριοι, οι ανεπίδεκτοι. Ο όγκος της διδακτέας ύλης, τα νέα αναλυτικά προγράμματα, τα φροντιστήρια και οι διαρκείς εξετάσεις δεν οδηγούν νομοτελειακά σε ποιοτικά ανώτερη μόρφωση. Αντίθετα, όπως συχνά διαπιστώνουν οι εκπαιδευτικοί, ακόμα και καλοί μαθητές που περνούν στις εξετάσεις, έχουν σοβαρά γνωστικά κενά, αδυναμία στην κατανόηση κειμένων, στην έκφραση, στη χρήση της γλώσσας.

Ενώ τα ποσοστά αναλφαβητισμού μειώνονται και όλο και περισσότεροι νέοι έχουν πρόσβαση στη μέση, ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση, εντείνεται το παράδοξο φαινόμενο του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Μια μορφή σύγχρονης αμάθειας, που δεν είναι μετρήσιμη με ποσοτικούς δείκτες, αλλά παρατηρείται εμπειρικά, όχι μόνο στα γραπτά, αλλά και στην καθημερινότητα της σχολικής και εξωσχολικής ζωής. Κάθε φορά που δημοσιεύονται τα «μαργαριτάρια» των μαθητών ή ακόμα και των πτυχιούχων σε εξετάσεις για το Δημόσιο, επανέρχονται τα εύκολα και αβασάνιστα δημοσιεύματα για το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο της νέας γενιάς, που καταναλώνει πληροφορίες χωρίς να κρίνει, που αποστηθίζει χωρίς να κατανοεί, που εκπαιδεύεται χωρίς να μορφώνεται.

«Ορθογραφία χαώδης· γνώσεις μηδενικές· διατύπωση ασυνάρτητη· πλήρης ανικανότητα συλλογισμού· σαν να μην πέρασαν από πάνω τους δώδεκα χρόνια μαθητείας. Πώς έφτασαν, λοιπόν, στην τελευταία τάξη του λυκείου;». Αυτή η παρατήρηση του Άγγελου Ελεφάντη στον «Πολίτη», το καλοκαίρι του 2003, είχε έρθει ως συμπλήρωμα στον «Αλιέα μαργαριταριών», στις πανελλαδικές εξετάσεις του ίδιου χρόνου. Τότε το καλό περιοδικό είχε αλιεύσει μαργαριτάρια μαθητών Γ' λυκείου από τις εξετάσεις Νεοελληνικής Ιστορίας. Ο Απόστολος Γκλέτσος ως «ήρωας της Εθνικής Αντίστασης», τα SS και η ΓΣΕΕ ως «αντιστασιακές οργανώσεις», το Νιου Ντιλ ως «αυτός που εφεύρε το αυτοκίνητο» ήταν μερικά από τα χονδροειδή λάθη που έκαναν τηλεοπτικούς σχολιαστές και επιφυλλιδογράφους να εξανίστανται με τα χάλια των μαθητών, τις ευθύνες των εκπαιδευτικών και την κατάντια του σχολείου.

Στις περυσινές εξετάσεις τα γραπτά κάτω από τη βάση ήταν λιγότερα και πολλοί άριστοι κονταροχτυπήθηκαν για μια θέση στα ιδρύματα πρώτης επιλογής. Αυτό σημαίνει μήπως ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο ανέβηκε και μπορούμε να αναστενάξουμε με ανακούφιση ή ότι έτυχε τα θέματα να είναι κάπως ευκολότερα; Ας μη βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα.

Στο τελευταίο Τεστ Γενικών Γνώσεων και Δεξιοτήτων του ΑΣΕΠ, στο οποίο διαγωνίστηκαν πάνω από 100.000 απόφοιτοι λυκείου και πτυχιούχοι για μια θέση στο Δημόσιο, η αποτυχία σε φαινομενικά απλές ερωτήσεις ήταν χαρακτηριστική: Ούτε δύο στους δέκα δεν γνώριζαν από πού διέρχεται ο αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης και τι θα μεταφέρει. Εφτά στους δέκα δεν μπορούσαν να τοποθετήσουν σε σωστή χρονολογική σειρά την Ελληνική Επανάσταση του '21, την Οχτωβριανή Επανάσταση, τη Γαλλική Επανάσταση και τη Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας. Αντίθετα, σχεδόν όλοι απάντησαν σωστά σε ερωτήσεις για τα ΚΕΠ και το Εθνικό Κτηματολόγιο.

Χωρίς οι λανθασμένες απαντήσεις να αποδεικνύουν αυτόματα την ασχετοσύνη των υποψηφίων, είναι ωστόσο ενδεικτικές για το πόσο λεπτή είναι η γραμμή μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας, μόρφωσης και αμορφωσιάς, σε ένα σύστημα που ανάγει ως μέγιστο κριτή τις εξετάσεις και, ενώ ομνύει στην αξιοκρατία, είναι -όπως όλοι ξέρουμε- γεμάτο ανισότητες, αδιαφανείς διαδικασίες και «πίσω πόρτες».

[...]

Γιατί, στο κάτω κάτω, τι αποδεικνύουν τα φαινόμενα της σύγχρονης αμάθειας αν όχι την ίδια την αποτυχία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που διαρκώς μεταρρυθμίζεται στα χαρτιά, χωρίς να βελτιώνεται στην πράξη και, κυρίως, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη γνώμη των ίδιων των δασκάλων και των μαθητών, «εκείνων που αναπνέουν κάθε μέρα την κιμωλία» - όπως μας το έθεσε μία εκπαιδευτικός.

«Μήπως τα παιδιά μας χαζεύουν;» αναρωτιόταν πρόσφατα το σοβαρό βρετανικό περιοδικό «Prospect», εκφράζοντας την ανησυχία ότι οι δείκτες επιτυχίας ή αποτυχίας στις σχολικές εξετάσεις δεν μας δείχνουν όλη την εικόνα. «Πάει πολύ καιρός που συνάντησα έναν 17χρονο που μπορούσε να βάλει σε μια σειρά τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ού αιώνα» παρατηρούσε ο Donald Hirsch, πρώην σύμβουλος του ΟΟΣΑ σε θέματα εκπαίδευσης. Αντίστοιχα άρθρα και βιβλία γράφονται και στις ΗΠΑ, με χαρακτηριστικό το «The Dumbest Generation» (η ηλιθιότερη γενιά) του Marc Bauerlein. Στο βιβλίο αυτό ο πανεπιστημιακός φιλόλογος εκφράζει με στοιχεία τη βάσιμη υποψία ότι η ψηφιακή γενιά είναι και η πλέον ιστορικά αναλφάβητη. Για παράδειγμα, το 52% των γυμνασιόπαιδων στην ερώτηση ποια χώρα ήταν σύμμαχος των ΗΠΑ στον Β' Παγκόσμιο, επέλεξαν την Ιαπωνία και τη Γερμανία αντί για την ΕΣΣΔ.

Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αντίστοιχα αν τα Ελληνόπουλα γίνονται πιο χαζά; «Σε καμία περίπτωση τα παιδιά σήμερα δεν είναι χαζά!» απαντά η Εφη Πανοπούλου, φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση και μέλος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ. «Οι νέοι άνθρωποι, σήμερα, έχουν πολλές περισσότερες παραστάσεις από τις παλιότερες γενιές· σ' αυτό δεν υπάρχει αμφιβολία. Ωστόσο, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός αυξάνεται, κι αυτό λίγη σχέση έχει με την προσπάθεια που κάνουμε εμείς ως εκπαιδευτικοί. Το ζήτημα δεν είναι αν αφομοιώνεται ή δεν αφομοιώνεται η διδακτέα ύλη, αλλά το ποια κατεύθυνση έχει. Αποσκοπεί στο να αποκτήσει ο μαθητής μία γενική παιδεία με βάρος, ώστε να ανταποκριθεί σ' αυτά που απαιτούνται από τη ζωή και όχι μόνο σε μία επιστήμη - να είναι σε θέση να κατανοήσει τον κόσμο; Ή, αντίθετα, αρκεί να αποκτήσει μερικές αποσπασματικές γνώσεις, ώστε να χρησιμοποιηθεί αύριο ως ελαστικά απασχολούμενος;»

Πώς θα όριζε τον λειτουργικό αναλφαβητισμό; «Αυτό που έχω διαπιστώσει εξ ιδίας εμπειρίας ως φιλόλογος καθηγήτρια λυκείου, είναι ότι τα παιδιά που τελειώνουν σήμερα το λύκειο έχουν πολύ μικρότερη ικανότητα, σε σχέση με μια προηγούμενη γενιά, να διαβάσουν με ευχέρεια, να γράψουν χωρίς ορθογραφικά λάθη και να κατανοήσουν βαθύτερα ένα κείμενο. Αντίστοιχες διαπιστώσεις κάνουν και πολλοί άλλοι συνάδελφοι. Ακόμα και μαθηματικοί στο λύκειο μού λένε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν σωστά απλές μαθηματικές πράξεις».

Σύμφωνα με την κ. Πανοπούλου, το πρόβλημα του λειτουργικού αναλφαβητισμού έχει πολύ βαθύτερες ρίζες. Ξεκινά από το δημοτικό, πολλές φορές ακόμα και από την προσχολική αγωγή, συνεχίζεται στο γυμνάσιο και έχει άμεση σχέση με τα νέα αναλυτικά προγράμματα. «Αρκεί να δει κανείς τα νέα αναλυτικά προγράμματα του δημοτικού και του γυμνασίου, για να καταλάβει από πού ξεκινάνε τα προβλήματα, που κορυφώνονται πλέον στο λύκειο. Χωρίς να ισχυριζόμαστε ότι τα παλαιότερα βιβλία πριν από τέσσερα χρόνια ήταν καλύτερα - όμως, όπως προκύπτει από τις έρευνες του ΚΕΜΕΤΕ, τα νέα προγράμματα είναι σαφώς χειρότερα. Κάτι που αυξάνει τον λειτουργικό αναλφαβητισμό είναι ο εντεινόμενος κατακερματισμός της γνώσης. Αντί το παιδί να αποκτά γνώσεις σε βάθος, για τη φύση, την ιστορία, την κοινωνία, τις επιστήμες, αυτά σπάνε σε μικρές πληροφορίες, χωρίς να συνδέονται με το όλον.

»Η λογική της "διαθεματικότητας", έτσι όπως εφαρμόζεται, εξετάζοντας μία έννοια σε πλάτος και όχι σε βάθος, έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Από την άλλη μεριά υπάρχει μία εντατικοποίηση, ένα "κατέβασμα" της ύλης σε πολύ μικρότερες τάξεις. Στο δημοτικό εφαρμόζεται η αντίληψη της "σπειροειδούς διάταξης της ύλης". Δηλαδή, μία έννοια σπάει σε μικρά κομμάτια, τα οποία επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και στα έξι χρόνια του δημοτικού.

»Για παράδειγμα, η έννοια της διαίρεσης εισάγεται από την πρώτη δημοτικού, σε μια ηλικία που το παιδί δεν μπορεί να την κατανοήσει. Η έννοια θα επαναληφθεί στα επόμενα χρόνια· όμως, ήδη το παιδί, που έχει έρθει σε επαφή μ' ένα κεφάλαιο της γνώσης που δεν μπορεί να το εμπεδώσει, το καταχωρίζει ως μία άρνηση και μία αποτυχία και είναι πολύ αμφίβολο αν θα έχει κατανοήσει τη διαίρεση ώς το τέλος του δημοτικού. Το ίδιο ισχύει με την προπαίδεια, την οποία επίσης ξεκινάνε από την πρώτη δημοτικού».

«Μελετώντας τα σχολικά βιβλία», καταλήγει η κ. Πανοπούλου, «καταλαβαίνεις ότι πολλές φορές δίνεται σημασία στη μέθοδο και όχι στο περιεχόμενο· υπάρχει ένας φοβερός φορμαλισμός. Τελειώνοντας ένα παιδί το δημοτικό έχει βγάλει ένα συμπέρασμα για τον εαυτό του, που μπορεί να λέει, ενδεχομένως, "δεν παίρνω τα γράμματα", "ξέρω ποια είναι η θέση μου"».

Η ταξική διαφοροποίηση μέσα από την εκπαίδευση ξεκινά από τη σχολική και προσχολική ηλικία, μεγεθύνεται από την εντατικοποίηση, την εσωτερίκευση της αποτυχίας, τον κατακερματισμό των γνωστικών αντικειμένων και δημιουργεί μία κατάσταση εκρηκτική όσο το παιδί μεγαλώνει. Τα συμπεράσματα αυτά δεν απηχούν μόνο τις απόψεις της συνομιλήτριάς μας, αλλά και των περισσότερων εκπαιδευτικών, αν πιστέψουμε τις αντίστοιχες έρευνες.

Σε έρευνα των ίδιων των δασκάλων για τα νέα βιβλία των μαθηματικών, το 67% πιστεύει ότι η ψαλίδα μεταξύ μαθητών υψηλής επίδοσης και μαθητών χαμηλής επίδοσης ανοίγει ακόμα περισσότερο, ενώ το 76% πιστεύει ότι τα βιβλία ευνοούν αποκλειστικά τους μαθητές με υψηλή επίδοση. Οπως επισημαίνει ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Χρήστος Κάτσικας, αντίστοιχες είναι οι κριτικές παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών και για τα βιβλία των θεωρητικών μαθημάτων: «Στα περισσότερα νέα βιβλία Ιστορίας του δημοτικού και του γυμνασίου απουσιάζει ο συνεκτικός ιστός, απουσιάζουν τα ιστορικά πλαίσια, ο ιστορικός χρόνος δεν υπάρχει, η συνολική αφήγηση σφαγιάζεται σε πληροφορίες, εικόνες, αριθμούς και πηγές. Το "πώς" και το "γιατί" εξαφανίζονται και απομένει η τμηματική πληροφορία, η αποσπασματική είδηση, το απομονωμένο γεγονός, χωρίς την ιστορική και κοινωνική του πλαισίωση».

Ως αποτέλεσμα, ο μαθητής συχνά αδυνατεί να διαχωρίσει το σημαντικό από το δευτερεύον, το γενικό από το ειδικό, να καταλήξει σε λογικές αφαιρέσεις, να συνδέσει την αιτία με το αποτέλεσμα, να απαντήσει σε ερωτήματα που απαιτούν κριτική σκέψη. «Η εκπαίδευση της αμάθειας» όπως την περιγράφουν ο Χρήστος Κάτσικας και ο Κώστας Θεριανός στο βιβλίο τους, γεννά έναν νέου τύπου πρώιμο αναλφαβητισμό σε μια γενιά που θεωρητικά έχει περισσότερες ευκαιρίες και δυνατότητες.

Την εποχή της ψηφιακής επανάστασης ένα νέο χάσμα βαθαίνει. Η γενιά που παίζει στα δάχτυλα το ποντίκι και το πληκτρολόγιο κινδυνεύει να χάσει όχι το τρένο της πληροφορίας, αλλά το τρένο της γνώσης και της κριτικής σκέψης.

Εγκαταλείπουν το σχολείο

Στην κοινωνία της γνώσης, οι μαθητές συνεχίζουν να εγκαταλείπουν τις σχολικές δομές σε εντυπωσιακά ποσοστά, υπογραμμίζοντας αδρά την ταξικότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Περιττό να τονίσουμε ότι η μεγάλη φυγή καταγράφεται στην όλο και διευρυνόμενη βάση της κοινωνικής πυραμίδας.

* Στην Ευρώπη ο μέσος όρος σχολικής εγκατάλειψης βρίσκεται στο 14,8%.

* Στις υψηλότερες θέσεις βρίσκονται η Τουρκία (47,6%), η Μάλτα (37,6%), η Πορτογαλία (36,3%), η Ισπανία (31%) και η Ισλανδία (29,8%).

* Τα ποσοστά της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης στην Ελλάδα κυμαίνονται στα κοινοτικά επίπεδα. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ για την εκπαίδευση, κατά την περίοδο 2002-2007 24.588 μαθητές διέκοψαν την φοίτησή τους στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 82.719 στα γυμνάσια (στην Ελλάδα υποχρεωτική είναι η εκπαίδευση έως τα 15 έτη).

Η ευφυής ημιμάθεια

* Η σφαιρική γνώση μοιάζει με ουτοπία στην εποχή της πληροφορίας. Γιατί δεν είναι μόνο η βιοποριστική ανάγκη που επιβάλλει χρονοβόρα επένδυση στην «κάθετη» γνώση και την εξειδίκευση, αλλά και το γεγονός πως καθημερινά δεχόμαστε βομβαρδισμό ενός τεράστιου όγκου πληροφορίας, που προκαλεί κούραση και κυρίως αμηχανία. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας - Σαν Ντιέγκο εκτιμά ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος καλείται να απορροφήσει 23 λέξεις ανά δευτερόλεπτο με πολλαπλούς πομπούς: κινητά τηλέφωνα, διαδίκτυο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και ΜΜΕ. Υπολογίζεται δε πως ο όγκος αυτός ισοδυναμεί με 34 Gb και είναι ικανός να «κρασάρει» ένα λάπτοπ μέσα σε μία εβδομάδα.

* Τη λύση μπορεί να προσφέρει η... ημιμάθεια. Αν και τόσο αρνητικά φορτισμένη, η έννοια της ημιμάθειας μπορεί να επαναπροσδιοριστεί σε μια εποχή που η κατάκτηση σε βάθος τόσο πολλών τομέων γνώσης στην ουσία καθίσταται αδύνατη. Την ημιμάθεια ως μια δυναμική διαδικασία διαρκούς αναζήτησης της γνώσης προτείνει ο Γιώργος Παμπούκης, μηχανικός στο επάγγελμα και δοκιμιογράφος, στο βιβλίο του «Ημιμάθειας εγκώμιο - Για μια καθολική ματιά στον σύγχρονο κόσμο» (εκδ. Κριτική).

* Η προσωπική του πορεία στην περιπέτεια της γνώσης, με σταθμούς στις θετικές επιστήμες, την οικονομία, την οικολογία, την ψυχανάλυση, την πολιτική και τη φιλοσοφία, οδήγησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου, ενός «μπούσουλα» που φιλοδοξεί να χαράξει τα «περιγράμματα γνώσης» που χρειάζεται να γνωρίζουμε όλοι ως ενεργοί πολίτες. «Η πληροφόρηση σε εξειδικευμένα θέματα πρέπει να γίνεται αναγκαστικά μέσα από μια προσεκτικά σχεδιασμένη επιλογή περιγραμμάτων γνώσης (και όχι πραγματική γνώση σε βάθος), η οποία και χωρίς αμφιβολία αποτελεί ένα είδος προσχεδιασμένης ημιμάθειας. Μόνο με αυτές τις προϋποθέσεις ο πολίτης μπορεί σταδιακά να πάρει την ευθύνη της απόφασης για τα μεγάλα πολύπλοκα θέματα που μας αφορούν όλους και που σήμερα μονοπωλούν οι υποτιθέμενοι ειδικοί» μας είπε ο συγγραφέας.

* Αυτή η «ευφυής» ημιμάθεια, η επαρκής δηλαδή ενημέρωση των πολιτών για τα τρέχοντα ζητήματα, όσο εξειδικευμένα κι αν είναι, αποτελεί μια δικλείδα ασφαλείας για τη δημοκρατία. Μόνο αν οι πολίτες γνωρίζουν θα είναι σε θέση να κρίνουν και να ελέγχουν τις τοποθετήσεις των «ειδικών», που κάθε μέρα λαμβάνουν αποφάσεις καθοριστικές για τη ζωή μας και την ποιότητά της σχεδόν ερήμην μας.

Διαβάζουμε βιβλία;

* Με 902 εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα και περίπου 9.758 νέους τίτλους βιβλίων (2008), 2.000 βιβλιοπωλεία σε όλη την επικράτεια, εκ των οποίων 280 πωλούν αμιγώς βιβλία, όπως και 3.500 ακόμη σημεία πώλησης Τύπου και βιβλίων, το τοπίο φαίνεται εκ πρώτης όψεως εύφορο για το αναγνωστικό κοινό. Μόνο που αυτό απουσιάζει.

* Στη Β' Πανελλήνια Έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών του ΕΚΕΒΙ (2204) οι ερωτώμενοι δήλωσαν ως πρώτο λόγο αποχής από την ανάγνωση τα εξής: «έλλειψη χρόνου» (43,7%), «δεν μου αρέσει το διάβασμα/το βαριέμαι» (17,1%), «έλλειψη ενδιαφέροντος» (5,8%), «δεν ξέρω να διαβάζω» (2,8%) κ.ά.