Με την δημοσίευση των δύο σημαντικών άρθρων που ακολουθούν, κλείνει προς το παρόν ο πρώτος κύκλος θεωρητικών τοποθετήσεων και ανοίγει ένας κύκλος αφιερωμάτων σε καίρια και επίκαιρα προβλήματα της νεοελληνικής πραγματικότητας, με πρώτο αφιέρωμα στο Μεταναστευτικό.
ΚΕ.Μ. ΕΘ.Α.
1. ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ, ΕΘΝΙΣΜΟΣ, ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ
Του Πανίκου Κλεοβούλου
Νομικός, συνεργάτης ΕΛ.Κ.Ε.Δ.Α. (Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Αναλύσεων) Κύπρος
Το άρθρο αυτό θα ασχοληθεί εν συντομία με τις συγκεχυμένες εν πολλοίς έννοιες εθνικισμός – εθνισμός – πατριωτισμός. Διότι τα σύγχρονα λεξικά έχουν προσδώσει στον όρο «εθνικισμός» έννοια στρεβλωτική, και οι εθνομηδενιστές όταν θέλουν να προσβάλουν τη δράση των ιδεολογικών τους αντιπάλων την χαρακτηρίζουν εθνικιστική, θεωρώντας ότι έτσι τους περιθωριοποιούν. Από την αντίπερα όχθη, αυτοί, οι οποίοι εισπράττουν την επίθεση, θεωρώντας τον χαρακτηρισμό προσβλητικό, αμυνόμενοι σπεύδουν να διευκρινίσουν ότι δεν είναι εθνικιστές, αλλά εθνιστές.
Η σύγχυση των εννοιών δεν είναι τυχαία! Ο Θουκυδίδης αναφέρει σχετικά με την τότε προπαγάνδα: «Ακόμη και την καθιερωμένη σημασία των λέξεων άλλαξαν για να δικαιολογούν τις πράξεις των». Στο «Νέον Ορθογραφικόν Ερμηνευτικόν Λεξικόν» του Δημητράκου διαβάζουμε: «Εθνικισμός: η αποκλειστική προσήλωσις εις την εξυπηρέτησιν των εθνικών ιδεωδών».
Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτριο Βεζανή, ο εθνικισμός αποτελεί την «ενεργητική κατάφαση της ιδέας του Έθνους». Δηλαδή ο εθνικιστής δεν πιστεύει απλά στα ιδεώδη του Έθνους, αλλά ενεργεί συνάμα. Ο εθνιστής ενώ πιστεύει στα ιδεώδη του Έθνους εντούτοις ηθελημένα δεν αγωνίζεται γι’αυτά. Δηλαδή ενώ ο εθνικιστής είναι ένας δρών αγωνιστής υπέρ του Έθνους, ο εθνιστής απλώς πιστεύει στο Έθνος, ανήκει σ’ αυτό αλλά δεν επιθυμεί να αγωνισθεί για το Έθνος του.
Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, τον πατέρα της Δημοκρατίας, ο εθνικισμός βασίζεται στο Έθνος, ο πατριωτισμός βασίζεται στην Πατρίδα. Ο εθνικισμός υπάρχει στον πνευματικό χώρο αλλά και στον βιολογικό, διότι προϋποθέτει την ύπαρξη φυλής. Επίσης ο εθνικισμός είναι διαχρονικός, διότι στην έννοια του Έθνους περιλαμβάνονται οι αγέννητοι και οι νεκροί. Το Έθνος λοιπόν, επεκτείνεται στο παρελθόν και στο μέλλον. Η πατρίδα από την άλλη έχει συναισθηματικό περιεχόμενο, διότι συνδέει τα άτομα ενός ομογενούς λαού προς έναν γεωγραφικό χώρο. Μπορεί να υπάρξει Έθνος χωρίς Πατρίδα (π.χ. διότι αυτή κατεκτήθη και το έθνος εξεδιώχθη). «Όσον μεγαλύτερος και λαμπρότερος είναι ένας πολιτισμός τόσον ισχυρότερον είναι το σχετικόν εθνικόν αίσθημα και κατά συνέπειαν ο εθνικισμός». Ο Παπαναστασίου διαχωρίζει τον εθνικισμό από τον ιμπεριαλισμό, σωβινισμό. Ο αμυντικός εθνικισμός «θέλει την σύμπτωσιν κρατικών και εθνικών ορίων», σε αντίθεση με τον ιμπεριαλισμό, ο οποίος «επιδιώκει την επέκτασιν των κρατικών ορίων πέραν από τα εθνικά».
Το Έθνος μας σήμερα παραπαίει. Κυβερνάται από γονατισμένους πολιτικούς, οι οποίοι υπακούοντας στα κελεύσματα των ξένων ξεπουλούν πατρίδα. Ο λαός είτε κοιτάζει αμήχανος, είτε εκμαυλισμένος συνεχίζει να βιώνει την εθνική και ηθική του κατάπτωση. Για να μην καταρρεύσει το Έθνος μας έχει ανάγκη όλων εμάς, των όσων ζωντανών, κατά τον Ίωνα Δραγούμη, οι οποίοι θα πρέπει να συνδεθούμε με πίστη, αυτοθυσία και διαίσθηση με τη ζωή του Έθνους να διακονήσομε την παράδοση μας και να αναπτύξουμε τη συνείδηση μας στον Ελληνικό τρόπο ζωής. Να επιδείξουμε εμπράκτως αγάπη προς το Έθνος και προς κάθε Εθνικό. Να περιφρουρήσουμε αξίες, πολιτισμό, περιβάλλον, γλώσσα και τον γεωγραφικό χώρο που μας απέμεινε και περικλείεται στα γεωγραφικά όρια του Ελλαδικού και Κυπριακού Κράτους. Στη συνέχεια να διεκδικήσουμε αυτό που ανήκει σε μας και στα παιδιά μας. Να λευτερώσουμε τα σκλαβωμένα εδάφη του Ελληνισμού. Και εάν εμείς σταθούμε ανάξιοι να το πετύχουμε να παραδώσουμε σκυτάλη στις επερχόμενες γενεές.
Οι ελπίδες μας στρέφονται στη νεολαία. Σ’ αυτήν όμως τη νεολαία, η οποία πρέπει να διαπνέεται από τις αξίες του Έθνους. Σε όσους μπορούν να νοιώσουν στο αίμα τους τις επιταγές του Καζαντζάκη: «…Το πρώτο σου χρέος εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στον γυιό σου την μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει…».
2. Η
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ: ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΑΝΙΣΤΟΡΗΤΟΥΣ
Του Κωνσταντῖνου Δεσποτόπουλου, Ἀκαδημαϊκού – πρώην ὑπουργού Παιδείας
Παλλάδιο ἠθικό τῶν Ἑλλήνων τῆς γενεᾶς μου, ἡ ἐπί αἰῶνες πολλούς παρουσία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ἀπό τούς πρό Χριστοῦ χρόνους ἕως τήν ἐποχή μας καί μέ συμβολή μεγαλουργό κάποτε, ἀμφισβητεῖται καί πάλι, ἀπό Ἕλληνες τώρα μάλιστα, καί χαρακτηρίζεται ἕωλο θεώρημα, γέννημα τοῦ ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ ΙΘ΄ αἰώνα εἴτε κατασκεύασμα ἰδεολογικό της ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ νεοσύστατου κράτους.
Δέν κατονομάζω πρόσωπα, ἐφόσον ἀδυνατῶ νά τά ἐπαινέσω. Δέν ἀνέχομαι ὅμως τήν οἰκτρή αὐτή ἀπάρνηση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, συνοδευμένη, ἄλλωστε, καί ἀπό τήν ἀξίωση νά εἰσαχθεῖ στά διδακτικά βιβλία τῆς Ἱστορίας.
Ἐπικαλοῦμαι, λοιπόν, τά ἑξῆς πρός τούς διδασκάλους τῆς Ἱστορίας ἤ καί πρός τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο:
1. Ὁ φιλόσοφος Πλήθων, στόν 15ο αἰώνα, εἶχε ζητήσει, πρίν ἀπό τήν Ἅλωση, ὁ τελευταῖος αὐτοκράτωρ τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, νά ἀνακηρυχθεῖ Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ὥστε καί νά συμμορφωθεῖ πρός τήν ἱστορική τότε πραγματικότητα.
2. Ὁ πρῶτος μετά τήν Ἅλωση Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἀπευθυνόμενος στούς μοναχούς της Πάτμου, τονίζει πρός αὐτούς ὅτι μέ τήν περίσωση τῶν εὐρισκομένων στή Μονή χειρογράφων της ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας συμβάλλουν στήν ἐπιβίωση τοῦ ὑπόδουλου Γένους.
3. Ὁ Ἰανός Λάσκαρις καί ἄλλοι Ἕλληνες λόγιοι στήν Ἰταλία, πολύ πρίν ἀπό τόν 19ο αἰώνα, ὄχι μόνο διδάσκουν τά κείμενα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλά καί μέ ἀμείωτο ζῆλο ἐπιδιώκουν νά προκαλέσουν πολεμική ἐπιχείρηση τῶν Δυτικοευρωπαίων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν συγχρόνων τους Ἑλλήνων.
4. Στόν 17ο αἰώνα, ὁ Ἕλληνας Ἐπίσκοπος Βελιγραδίου ἔγραφε γιά τόν σύγχρονό του φιλόσοφο Θεόφιλον Κορυδαλλέα ὅτι δέν ὑστερεῖ ὄχι μόνο τῶν διάσημων τότε φιλοσόφων της Ἰταλίας, ἀλλά καί τῶν ἡμετέρων φιλοσόφων της ἀρχαίας ἐποχῆς.
5. Ὁ μέγας ζωγράφος Θεοτοκόπουλος, στόν 17ο αἰώνα, ὀνομάζεται γιά τούς Εὐρωπαίους «Ἔλ Γκρέκο», ὁ Ἕλληνας μέ ὅσα ἔνδοξα ὑποβάλλει τότε ἡ λέξη αὐτή, ἐνῷ καί ὑπενθύμιζε τήν ὕπαρξη τοῦ Γένους τῶν Ἑλλήνων, μεγαλουργοῦ ἄλλοτε καί ὑπόδουλου τότε.
6. Ἀλλά καί στόν 18ο αἰώνα, Ἕλληνες ἔμποροι καί λόγιοι, πού ζοῦσαν καί δροῦσαν στίς εὐρωπαϊκές χῶρες, ἰδιαίτερα στή σημερινή Ρουμανία, διατηροῦσαν ἀκμαῖο τό ἑλληνικό φρόνημά τους, μάλιστα ἤκμαζαν τότε οἱ «Ἀδελφότητες» Ἑλλήνων στήν Ἰταλία καί σέ ἄλλες χῶρες τῆς Εὐρώπης.
7. Ὁ Διονύσιος Σολωμός, στόν Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν, γραμμένον πρίν νά ὑπάρξει ἀκόμη ἑλληνικό ἀνεξάρτητο κράτος, ὄχι λοιπόν ὡς φερέφωνο τῆς ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς του, ἀναφέρεται σέ «περασμένα μεγαλεῖα» καί χαρακτηρίζει «σάν πρῶτα ἀντρειωμένη» τήν ἐλευθερία, δηλαδή ἐμπνέεται ἀπό τήν ἱστορική διάρκεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους.
8. Ὁ φιλελληνισμός, τό ὑπέροχο αὐτό κίνημα τῶν ἠθικά αἰσθαντικῶν Εὐρωπαίων καί Ἀμερικανῶν, ἐξηγεῖται μόνο ἀπό τήν πεποίθηση των ὅτι ἕνα μεγαλουργό στούς ἀρχαίους χρόνους ἔθνος ἔχει ἐξεγερθεῖ γιά τήν ἀπόσειση τῆς ἐπί αἰῶνες δουλείας του.
9. Ἐκφραστικότατο εἶναι καί ὅ,τι διακήρυξε ὁ ραδιοσταθμός τῆς Μόσχας τόν Νοέμβριο τοῦ 1940: Οἱ Ἕλληνες στήν Πίνδο ἔγραψαν νέον Μαραθώνα. Καί ὁ ρωσικός φιλελληνισμός ὑπάρχει ἔντονος ἤδη ἀπό τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα.
10. Δέν πρέπει νά παραγνωρίζεται ἡ συγκινητική ἀντοχή τοῦ ἑλληνικοῦ φρονήματος συμπαγῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ὑπό ἐξουσία τουρκική ἐπί αἰῶνες σέ περιοχές τῶν ἐσχατιῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἰδιαίτερά του Πόντου, ὅπου ἡ τοπική ἑλληνική γλώσσα διατήρησε χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πολύ ἔκδηλα.
Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτορα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική πραγματικότητα καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα», πρός ἰδεολογική στήριξη «ἐθνικῶν ἐπεκτατισμῶν», ὅπως ἐπιπόλαια γράφεται σέ πρόσφατο δημοσίευμα. Στόν 19ο αἰώνα συζητήθηκε ἁπλῶς ἡ «διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους» μέ ἀφορμή τήν ἀμφισβήτησή της ἀπό μή Ἕλληνες. Πρίν δέν συζητοῦσαν γι’ αὐτήν, καθώς δέν συζητεῖ κανείς γιά τά δεδομένα καί αὐτονόητα.
Οἱ πολέμιοι τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας γιά τήν ἀδιάκοπη ἐπί αἰῶνες πολλούς ὕπαρξη τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους δέν ἐπιτρέπεται νά συγχέουν τή λεγόμενη συχνά «προγονοπληξία» μέ τή νηφάλια ἐπίγνωση ἀπό τούς σημερινούς Ἕλληνες τῶν ἀρχαιότατων ἐθνικῶν τίτλων τους, ἐμπνευστική μᾶλλον πρός ἐθνική ἀξιοπρέπεια ἤ καί ὑποκινητική σέ προσπάθεια γιά ἱστορική μεγαλουργία. [...]
«ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ»
ΚE.Μ.ΕΘ.Α.
