Περί Λαού
Λαός = Το σύνολο των κατοίκων μιας περιοχής (πόλεως, επαρχίας, χώρας), των οποίων το προσδιοριστικό και μοναδικό συνδετικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός της συνοίκησης. Αποτελεί έννοια τελείως διαφορετική τόσο της Φυλής, όσο και του Έθνους. Χρησιμοποιείται όμως εμπειρικά ως ταυτόσημος του όρου Έθνος (ο ελληνικός λαός = το ελληνικό έθνος) για λόγους ρητορικής, αλλά και πολιτικής σκοπιμότητας σε αντιπαράθεση προς την «αστική τάξη» και την «πλουτοκρατία». Στο παρελθόν είχε επιχειρηθεί η χρήση του από το εθνικιστικό κίνημα με την έκφραση «ο Λαός των Ελλήνων», χωρίς όμως να καθιερωθεί.
Περί λαϊκισμού
Ο λαϊκισμός είναι ένα φαινόμενο με διάφορες μορφές που εμφανίζονται για ποικίλους λόγους σε αρκετές περιοχές του δημόσιου κυρίως βίου, με ιδιαίτερη έξαρση σε ορισμένες χώρες και σε ορισμένες εποχές. Γι' αυτό είναι δύσκολο να δοθεί ένας γενικός ορισμός του, και μάλιστα στις μέρες μας που ο λαϊκισμός εμφανίζεται και μεταμφιεσμένος. Επιμέρους μόνο ορισμοί μπορούν να διατυπωθούν για τις διάφορες εκφάνσεις του. Σύμφωνα με έναν ορισμό «Λαϊκισμός» είναι η πολιτική ιδέα και δράση που στοχεύει στην αντιπροσώπευση των επιθυμιών και των αναγκών του απλού λαού, ενώ σύμφωνα με έναν άλλο πιο κοντά στην καθημερινή πρακτική, είναι η τάση να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης ή να κολακεύονται οι ιδέες, τα αισθήματα και τα ενδιαφέροντα της λαϊκής τάξης.
Ο λαϊκισμός είναι ένα πολιτικό ύφος που μπορεί να έλθει σε συγχρωτισμό με οποιαδήποτε ιδεολογία. Θεμελιώνεται στην αδιαμεσολάβητη, προσωπική, πολεμικού τύπου, κλήση που ένας χαρισματικός ηγέτης απευθύνει στον λαό, στον «υγιή» λαό, κατά του «κατεστημένου», κατά των «διεφθαρμένων» ελίτ που συνωμοτούν εναντίον του λαού. Μια κλήση που ζητά την πραγματική αλλαγή, μια καθαρτική ρήξη με το παρόν. Η μυθολογική διάσταση είναι παρούσα σε κάθε λαϊκισμό και προϋποθέτει ότι αυτό που αυτή ονομάζει «λαός» είναι πραγματικότητα, ουσία, επομένως έχει μια ενότητα και/ή μοναδικότητα. Όπως έχει επισημανθεί χαρακτηριστικά (Pierre-André Taguieff, L’Illusion populiste. Essai sur les démagogies de l’âge démocratique, Παρίσι, Flammarion, 2007): «η λαϊκιστική δράση διέπεται από την πολιτική μαγεία: ο ηγέτης θέλει να κάνει πιστευτό ότι αλλάζει ή μπορεί να αλλάξει τον κόσμο με μόνη την ισχύ της ομιλίας του».
Μία ενδιαφέρουσα προσέγγιση του φαινομένου είναι και η ακόλουθη:
[…Ο πρωτοπασοκικός ανδρεοπαπανδρεϊκός λαϊκισμός της μεταπολίτευσης (Ανδρέας Παπανδρέου: Δεν υπάρχουν θεσμοί, παρά μόνο ο κυρίαρχος λαός) αποτελεί έναν ιδιότυπο φαινόμενο. Η εν πολλοίς ενοχική για την, πρακτικά μηδαμινή, αντίσταση της στη δικτατορία, ελληνική κοινωνία παραδόθηκε ανακουφισμένη και ηδονικά αποενοχοποιούμενη στην αριστερίστικη ρητορική του Ανδρέα που μιλούσε για τους «μη προνομιούχους», «τα περήφανα νιάτα», τα «τιμημένα γηρατειά», την ασαφή και γι’αυτό ελκυστική «Αλλαγή» αλλά και και για την «ανεξάρτητη και εθνικά υπερήφανη Ελλάδα» που «ανήκε στους Έλληνες». Εχθροί αναγορεύθηκαν η «Δεξιά», οι «Αμερικανοί», «τα ντόπια και ξένα συμφέροντα».
Ο λαός εξαγνίσθηκε, καθαγιάσθηκε και εμφανίσθηκε ως αρχετυπικός φορέας δικαιωμάτων χωρίς υποχρεώσεις, κάτω από την «κοινωνική» ρητορική καλλιεργήθηκε και δικαιώθηκε ιδεολογικά ο πιο ακραίος και επιθετικός δυνατός ατομισμός, η μικρομεσαία θάλασσα έσπασε τα υποτιθέμενα στεγανά του «αστικού κομφορμισμού», η ιεραρχία στο σύνολο των κρατικών δομών λοιδωρήθηκε και καταλύθηκε στο όνομα ενός θολού «δημοκρατικού» εξισωτισμού, η λογική της ήσσονος προσπάθειας και της διάχυσης της ευθύνης επικράτησε σταδιακά παντού, ο νεοπλουτισμός, ο χυδαίος καταναλωτισμός, η αρπαχτή, η ατσιδοσύνη και η νεοελληνική «μαγκιά» έγιναν οι κυρίαρχες κοινωνικές και πολιτισμικές ορίζουσες του μεταπολιτευτικού πλαισίου αναφοράς της ελληνικής κοινωνίας.
Δυστυχώς, το ιδεολογικό, κοινωνικοπολιτικό και πολιτισμικό περιβάλλον που περιγράφηκε στις παραπάνω γραμμές, έχει σε μεγάλο βαθμό καθορίσει και εξακολουθεί (ακόμη και σήμερα) να καθορίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε (ως πολίτες, αλλά και ως κοινωνία) την πολιτική, την οικονομία, την εργασία, το διεθνές περιβάλλον και τη θέση της χώρας μας σ’ αυτό... τη ζωή μας εν πολλοίς…
Υπάρχει όμως και μια εκδοχή του λαϊκισμού πιο μοντέρνα και λιγότερο φωτισμένη: o νεο-φιλελεύθερος λαϊκισμός. Eδώ, η διχοτόμηση του κοινωνικού πεδίου γίνεται ως εξής: προνομιούχοι χαρακτηρίζονται συλλήβδην οι έχοντες σχέση εργασίας με το δημόσιο και μη προνομιούχοι, εξίσου συλλήβδην, όλοι οι υπόλοιποι. Ο δημόσιος τομέας, το κράτος δαιμονοποιούνται και χρεώνονται κάθε πιθανή κακοδαιμονία και αδικία, όχι γιατί δυσ- ή υπο-λειτουργούν, αλλά γιατί απλώς υφίστανται. Παράλληλα σε φιλοσοφικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο εξιδανικεύεται και κολακεύεται η ατομικότητα (ή αν θέλετε ο ατομισμός) και διακινείται το ιδεολόγημα, ότι το μόνο εμπόδιο που υπάρχει μεταξύ του ανθρώπου και της ευτυχίας είναι το μυθικό τέρας Κράτος με τους περιορισμούς που επιβάλει στην ανεμπόδιστη πραγμάτωση της ελεύθερης ατομικής βούλησης και πρωτοβουλίας και τους φόρους που συλλέγει για να σιτίζει τους αργομίσθους του. «Δεν φταις εσύ, φταίει το κράτος», είναι το κεντρικό σύνθημα ενός από τα κόμματα που διεκδικούν την ψήφο μας στις προσεχείς εκλογές. Στην νεο-φιλελεύθερη αφήγηση όλοι, πλην δημοσίων υπαλλήλων, θυματοποιούνται και ηρωοποιούνται, από τους σταθερά φοροδιαφεύγοντες ελευθερο-επαγγελματίες μέχρι τους διαπλεκόμενους κρατικοδίαιτους μεγαλοεπιχειρηματίες. Απίθανες λεκτικές και πολιτικές ακροβασίες χρησιμοποιούνται για να τεκμηριωθεί η αναγκαιότητα της πλήρους απορρύθμισης της αγοράς και της εργασίας: «Σκεφθείτε τους ανέργους», θα πει από το βήμα της Βουλής ο τραπεζίτης-Πρωθυπουργός για να εμφανίσει την πλήρη κατάργηση κάθε νομικής προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων ως πράξη δικαιοσύνης. Κοντολογίς εχθρός του ανέργου είναι ο εργαζόμενος των 700 ευρώ, του οποίου ο μισθός πρέπει να πάει στα 500 σήμερα και τα 300 αύριο, για να βρει ο άνεργος δουλειά. Στην προέκταση της η λογική αυτή καταλήγει σε ένα είδος νεοφιλελεύθερου φονταμενταλισμού των ακραίων ρεμπουπλικανών και του tea-party στις Η.Π.Α., όπου η προσπάθεια για οικοδόμηση ενός στοιχειώδους συστήματος υγειονομικής ασφάλισης ή οι περιορισμοί στη οπλοκατοχή χαρακτηρίζονται καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων!].
ΚE.Μ.ΕΘ.Α.
