Η δημοκρατία ως αυταπάτη
Γεώργιος Π. Μαλούχος
Πλέον, ουδείς αμφιβάλλει: σε έναν κόσμο τεράστιων συσσωματώσεων με πρωτοφανή μεταξύ τους αλληλεπίδραση και πολυπλοκότητα, οι χώρες και οι λαοί μόνον κατ’ όνομα μπορούν πια να ορίζουν οι ίδιοι τις τύχες τους. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, πολύ απλά, αυτό είναι σήμερα αδύνατο. Η δημοκρατία όπως την ξέρουμε δεν είναι σε θέση να διασφαλίσει όλα όσα οφείλει ώστε ο όρος να αποδίδει τη σημασία του. Ταυτόχρονα, όμως, δεν έχει βρεθεί ακόμα εκείνο το είδος του πολιτεύματος που θα μπορέσει να το κάνει στη θέση της – η ροπή προς τον αυταρχισμό κάθε μορφής όχι απλώς δεν αποτελεί απάντηση, αλλά συνιστά ακραία επικίνδυνη οπισθοδρόμηση.
Για να γίνουν όλα αυτά πιο απτά, δεν χρειάζεται παρά να δει κανείς το πώς κυβερνάται ο σύγχρονος κόσμος. Η Κίνα, το πιο μεγάλο πληθυσμιακά και πιο δυναμικά ανερχόμενο οικονομικά τμήμα του πλανήτη, λειτουργεί με ένα πρωτοφανές πολίτευμα που συνδυάζει τον σκληρό καπιταλισμό και τον, εξίσου σκληρό, κομμουνισμό. Το πολίτευμα αυτό, που η πολιτειολογία δεν το έχει ακόμα καν αγγίξει, είναι όχι μόνον υπαρκτό, αλλά και αποτελεί το κύριο εργαλείο με το οποίο η Κίνα μπορεί σήμερα σχεδόν να καθορίζει την πορεία οικονομιών και κοινωνιών στην άλλη άκρη της γης.
Την ίδια στιγμή μία άλλη τεράστια χώρα, η Ρωσία, απέχει κι αυτή παρασάγγας από τη δημοκρατία δυτικού τύπου. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες χώρες γίγαντες, όπως η Ινδία, που τα πλεονεκτήματα που τους εξασφαλίζουν τα πολιτικά τους συστήματα μεταφράζονται από την παγκόσμια οικονομία ευθέως σε μειονεκτήματα για τις αληθινές δημοκρατίες και τις κοινωνίες τους. Πώς απαντούν εκείνες;
Η Ευρώπη λειτουργεί πλέον με ένα άλλο νέο υβρίδιο επιλεκτικής ψευτο-ομοσπονδίας. Οι «τοπικές δημοκρατίες» είναι άψογες σε εσωτερικό επίπεδο χαμηλής πολιτικής, αλλά η δημοκρατία έχει υποχωρήσει δραματικά στα μεγάλα και φλέγοντα οικονομικά ζητήματα ή σε εκείνα για τη θέση τους στον κόσμο. Η ανεξέλεγκτη εξουσία γι’ αυτά έχει μετακομίσει στις Βρυξέλλες. Δηλαδή στο Βερολίνο. Ο,τι κι αν ψηφίσει ένας λαός, οι αποφάσεις λαμβάνονται εκεί, βασικά με γνώμονα το πώς θα ισχυροποιηθεί η γερμανική βιομηχανία στην αγορά της Κίνας. Το πόσο πάσχει αυτό το υβρίδιο, το ομολογούν τώρα ακόμα και οι ακραιφνείς οπαδοί του: οι πολίτες δεν έχουν ουσιαστικά ούτε λόγο, ούτε, πολύ συχνά, καν ιδέα για τις πιο καθοριστικές αποφάσεις στη ζωή τους.
Σύμφυτο σημερινό παράδειγμα αδυναμίας της παραδοσιακής μορφής δημοκρατίας είναι το Brexit. Πατρίδα και υπόδειγμα του κοινοβουλευτισμού, η Μεγάλη Βρετανία βρίσκεται τώρα σε περιδίνηση όχι λόγω της απόφασης να ξεφύγει από αυτό το ευρωυβρίδιο, αλλά επειδή η δημοκρατία της επιμένει να λειτουργεί. Το Κοινοβούλιό της είναι Κοινοβούλιο. Όσο κι αν μοιάζει, δεν είναι θέατρο.
Το «άλλο μέρος», οι Βρυξέλλες, δεν έχει τέτοια προβλήματα: δεν ρώτησαν κανένα λαό και κανένα Κοινοβούλιο, ούτε και θα ρωτήσουν ουσιαστικά για το πώς να κινηθούν στη διαπραγμάτευση. Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ επιχειρούν να απαντήσουν σε όλα τα παραπάνω μέσα από τον προστατευτισμό: αυτό δείχνει πόσο έχουν αντιστραφεί οι όροι της παλιάς εποχής που οι παραδοσιακές δημοκρατίες ήταν σε θέση να αντιμετωπίζουν τις παγκόσμιες προκλήσεις.
Τέλος, οι λαοί στρέφονται όλο και πιο πολύ σε σκληρές θέσεις εθνικής αυτοπροστασίας όχι επειδή έγιναν ξαφνικά οι πολίτες τους μαζικά εθνικιστές ή φασίστες, αλλά πολύ απλά επειδή δεν έχουν πού αλλού να στραφούν. Δεν τολμάμε να το ομολογήσουμε, όμως η δημοκρατία όπως την ξέραμε μοιάζει, δυστυχώς, όλο και πιο πολύ με αυταπάτη. Και η αυταπάτη ουδέποτε υπήρξε λύση.
(Σημ. ΚΕΜΕΘΑ: Οι επισημάνσεις δικές μας, δεν υπάρχουν στο αρχικό κείμενο)
(Σημ. ΚΕΜΕΘΑ: Οι επισημάνσεις δικές μας, δεν υπάρχουν στο αρχικό κείμενο)
