Οι μεταμορφώσεις της ρουμανικής προπαγάνδας για τον προσεταιρισμό των βλαχόφωνων Ελλήνων

Η "εθνική επέτειος" των Μακεδονο-Ρουμάνων

 Μετά από έναν αιώνα προσπαθειών της Ρουμανίας να πείσει τους βλαχόφωνους Έλληνες ότι είναι Ρουμάνοι και την μηδενική σχεδόν ανταπόκριση που συνάντησε, παρά το άφθονο χρήμα που σκόρπισε, άλλαξε τακτική. Το νέο προπαγανδιστικό της εφεύρημα ήταν ότι οι βλαχόφωνοι δεν είναι Έλληνες, αλλά ούτε και Ρουμάνοι, αλλά αποτελούν μια ξεχωριστή εθνοτική ομάδα των Βαλκανίων, τους Μακεδονορουμάνους (''Macedo-aromanians / Macedo-romanians'').

Στο άρθρο που ακολουθεί (που εντοπίσαμε στο εξαιρετικό και πάντα καλά πληροφορημένο και με άριστα τεκμηριωμένες αναρτήσεις ιστολόγιο, όπως διαπιστώσαμε, "Βλαχόφωνοι Έλληνες") αναλύεται το παρασκήνιο αυτής της "επιχείρησης", ενώ γίνεται παράλληλα και μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στο ζήτημα αυτό.

Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια από ορισμένους κύκλους  προωθείται η κατασκευή μίας ανεξάρτητης Βλάχικης εθνότητας, απαλλαγμένης από οποιοδήποτε δεσμό με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό γενικότερα.  Στα πλαίσια της πολιτικής αυτής κάποιοι Σύλλογοι -με έδρα κυρίως τη Ρουμανία και τα Σκόπια-  δρώντες με γενναίες κρατικές και ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις έχουν ανακηρύξει την 23η Μαϊου ως «Εθνική Επέτειο» των απανταχού Βλάχων την οποία και γιορτάζουν κάθε χρόνο για να αναδείξουν  την ιστορική τους παρουσία ως μία αυτόνομη πολιτική οντότητα της Βαλκανικής. Όμως πόσο «αυτόνομη» είναι τελικά αυτή η παρουσία και ποιες είναι οι ιστορικές της καταβολές;

Οι ρίζες του σημερινού  «αυτόνομου Αρουμανικού κινήματος» βρίσκονται στη Ρουμανία του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και στην προσπάθεια του ρουμανικού εθνικισμού να αποκτήσει ερείσματα στις νοτίως του Δούναβη περιοχές. Η πρώτη απόπειρα διείσδυσης έγινε από τους Ρουμάνους Ion Rădulescu και Dimitrie Bolintineanu, οι οποίοι το 1853 επισκέφτηκαν τη Μακεδονία και την Ήπειρο και περιόδευσαν τα βλαχοχώρια με την υποστήριξη των Οθωμανικών αρχών. Η Υψηλή Πύλη είχε μάλιστα δώσει εντολές στο Βαλή της Μακεδονίας Ρεσέτ Πασά να βοηθήσει τους δύο Ρουμάνους λογίους κατά την περιοδεία τους «με όλες του τις δυνάμεις». Μετά την επιστροφή τους, ο μεν  Bolintineanu άρχισε να γράφει φλογερά άρθρα στον Τύπο διεγείροντας το ρουμανικό αναγνωστικό κοινό, ο δε Rădulescu εξέδωσε ένα βιβλίο στα γαλλικά με τίτλο «Το όνειρο ενός απόκληρου» (Le rêve d'un proscrit) στο οποίο ισχυριζόταν ότι οι γνήσιοι Έλληνες ήταν περιορισμένοι στο ακρωτήρι Ταίναρο της Πελοποννήσου, ενώ όλοι οι υπόλοιποι ήταν στην πραγματικότητα Ρουμάνοι. Απηύθηνε δε θερμό χαιρετισμό στους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης αποκαλώντας τους «Μακεδο-Ρουμάνους» αδερφούς του. Το επόμενο βήμα ήταν η ίδρυση στο Βουκουρέστι του Μακεδο-Ρουμανικού Κομιτάτου, το οποίο αμέσως ανέπτυξε δράση υπό το μανδύα των πολιτιστικών επαφών αποκρύπτοντας αρχικά τις βαθύτερες επιδιώξεις του. 

Στην προσπάθεια προσεταιρισμού των Βλάχων της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας κρίσιμο ρόλο έπαιξε ο Απόστολος Μαργαρίτης, πρώην δάσκαλος των ελληνικών, βοηθούμενος από έναν κύκλο συνεργατών, που είχαν ζήσει ως μετανάστες στη Ρουμανία και είχαν συνδεθεί οικονομικά με το νέο αυτό βαλκανικό κράτος. Οι συνεργάτες αυτοί δεν ήταν πάντοτε βλάχικης καταγωγής, αφού μεταξύ των πιο ένθερμων υποστηρικτών του Μαργαρίτη βρίσκουμε π.χ. την ισχυρή οικογένεια Λαχοβάρη με απώτερη καταγωγή από τις Κυκλάδες (!)[1] Παρά την υποστήριξη που έλαβαν από το πλουσιότερο έως τότε βόρειο βαλκανικό κράτος, οι ρουμανικές πρωτοβουλίες  δεν φαίνεται να βρήκαν γόνιμο έδαφος, γεγονός αναμενόμενο. Οι Βλάχοι της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας ιστορικά ποτέ δεν είχαν σχέση με τους πέρα του Δουνάβεως λαούς. Αποτελούσαν  αυτόχθονες  πληθυσμούς  με έντονες πολιτισμικές καταβολές από την ύστερη ελληνο-ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο και επίσημη γλώσσα τους την ελληνική. Τη μαρτυρία του Βυζαντινού ιστορικού και ακαδημαϊκου  Γεώργιου Παχυμέρη[2], ο οποίος χαρακτήριζε τους Βλάχους ως απογόνους των Ελλήνων του Αχιλλέα, μπορεί κάποιος να την υιοθετήσει ή να την απορρίψει. Γεγονός πάντως που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς, είναι ότι οι δικοί μας Βλάχοι είχαν συμμετάσχει ενεργότατα σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, πολιτιστικής και εθνικής ζωής του ελληνικού λαού και είχαν λάβει μέρος μαζικά σε άπαντα τα ελληνικά επαναστατικά κινήματα της Οθωμανικής περιόδου, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση το κορυφαίο εξ αυτών, εκείνο του 1821, το οποίο και κατέληξε στην οριστική αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και στην ίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους. Οι δεσμοί αίματος και κοινών αγώνων που επί αιώνες είχαν αναπτύξει οι Βλάχοι με τους υπόλοιπους Έλληνες  ήταν εξαιρετικά ισχυροί  για να διαρραγούν μέσω ρομαντικών αναφορών στην αρχαία Ρώμη ή σε μία φαντασιακή μετανάστευση από το Βορρά: 

«Δια την εξάπλωσιν της εθνικής παιδείας έχομεν αρκετά σχολεία, διδασκάλους, ιερείς, καθηγητάς, αλλά δεν έχομεν ρουμανικόν πληθυσμόν... εις χωριά όπου ο πληθυσμός αποτελείται αποκλειστικών από Βλάχους, ενώ το ελληνικόν σχολείον βρίθει μαθητών, το ρουμανικόν στερείται... ο Βλάχος συνεισφέρει εις το ελληνικόν σχολείον και αφήνει μετά θάνατον την περιουσίαν του προς εξάπλωσιν της ελληνικής μορφώσεως», γράφει ο επιθεωρητής των ρουμανικών σχολείων Λεκάντα Λαζαρέσκου σε υπόμνημά του προς τη ρουμανική κυβέρνηση την 26η Νοεμβρίου του 1901[3] για να δολοφονηθεί λίγο αργότερα από ένα Ρουμάνο φανατικό στο καφενείο του Βουκουρεστίου «Μακεδονία»[4] 

Παρόμοια ήταν και η κατάσταση μεταξύ των Βλάχων αποδήμων στην ανά την Ανατολική Ευρώπη διασπορά. Ο Γιουγκοσλάβος ιστορικός Ντούσαν Πόποβιτς μελετώντας του Βλάχους των τ. γιουγκοσλαβικών χωρών γράφει χαρακτηριστικά: 

«...ας μην το αρνούμαστε, οι Tσιντσάροι (Βλάχοι) αισθάνονταν Έλληνες και ήταν πράγματι φορείς της ελληνικής γλώσσας, του (ελληνικού) τρόπου ζωής και του πνεύματος, τόσο στη Δύση όσο και σ’ εμάς εδώ»[5]  

Η αδυναμία των ρουμανιζόντων Βλάχων να επιβάλουν τις απόψεις τους στην πλειοψηφία των βλαχόφωνων πληθυσμών της βαλκανικής σύντομα οδήγησε τους αρχηγούς του εν λόγω κινήματος να αναζητήσουν τη σύναψη ισχυρών συμμαχιών που θα τους βοηθούσαν να ανατρέψουν τη δυσμενή για αυτούς κατάσταση. Έτσι από πολύ νωρίς βλέπουμε να προσεγγίζουν τις Οθωμανικές αρχές αυτό-προβαλλόμενοι ως οι πλέον ιδανικοί υπήκοοι του παραπέοντος Οθωμανικού κράτους. Άκρως αποκαλυπτική προς την κατεύθυνση αυτήν είναι η προκήρυξη του Απόστολου Μαργαρίτη και του Λατίνου μοναχού Jean-Claude Faveyrial το 1877: 

«Αν κάποτε φταίξαμε στασιάζοντας εναντίον του νομίμου ηγεμόνα μας, αυτό πάντοτε οφειλόταν στην παρότρυνση του ελληνικού κλήρου, αιωνίου εχθρού του Ισλάμ. Μη λησμονείτε όμως, Αλβανοί αδελφοί, ότι ο Θεός έπλασε τα έθνη πριν από τις θρησκείες. Αν θέλουμε να γλυτώσουμε από την ορθοδοξία, που είναι εχθρική προς το Χριστό, την ανθρωπότητα και τις εθνότητες, ας αφοσιωθούμε, ψυχή τε και σώματι, στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ο γνήσιος, ο μεγαλύτερος προστάτης μας, η ελπίδα μας, το στήριγμά μας. Ποτέ δεν θα μας εγκαταλείψει στα χέρια των εχθρών μας, που είναι και δικοί της εχθροί»[6]

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε ο Ioan Caragiani, καθηγητής της ελληνικής φιλολογίας στο Ιάσιο της Ρουμανίας, ο οποίος προσπάθησε να πείσει τους Βλάχους να παραμείνουν Οθωμανοί υπήκοοι και να αντισταθούν στην ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα, αλλά και η αλβανο-βλάχικη οικογένεια Balamaci από την Κορυτσά, μέλη της οποίας ταξίδεψαν το 1881 στην Κωνσταντινούπολη για να εκδηλώσουν την επιθυμία τους στο Σουλτάνο να ενεργήσει ώστε να επανενταχθεί η Θεσσαλία υπό τουρκική κατοχή.[7]

Στις 23 Μαϊου του 1905, υπό την επιρροή της Ρουμανικής και Αυστρο-ουγγρικής διπλωματίας ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ αναγνωρίζει ένα «μιλέτι Βλάχων», ανεξάρτητο από εκείνο των Ρωμηών. 

~ (Φωτο αριστερά) Ο Αβδούλ Χαμίτ ΙΙ εικονιζόμενος ως ο Κοκκινος Σουλτάνος στο Εξώφυλλο του Γαλλικού περιοδικού  Le Rire  στις 29 May 1897.

Ο Αβδούλ Χαμίτ, περισσότερο γνωστός την εποχή εκείνη ως «Ο Κόκκινος Σουλτάνος» (Le Soultan Rouge) για τις άγριες σφαγές που διέπραξε εις βάρος εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων Αρμενίων και άλλων χριστιανών, δεν έδρασε βεβαίως ούτε βάσει ανθρωπισμού ούτε βάσει κάποιας μαζικής απαίτησης εθνικού αυτοπροσδιορισμού των Βλάχων της Μακεδονίας και της Ηπείρου, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς συνέχισαν και μετά το σουλτανικό ιραδέ να ταυτίζονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία με την ελληνική ιδέα. Η κίνηση αυτή εντασσόταν στην παραδοσιακή οθωμανική πολιτική του «διαίρει και βασίλευε» και αποσκοπούσε αφενός μεν στη διάσπαση του ελληνικού στοιχείου στα εδάφη της Αυτοκρατορίας και αφετέρου στην ανάδειξη ενός ακόμη μικρού, περιφερειακού εθναρίου το οποίο είτε θα εντασσόταν σταδιακά στον κυρίως ρουμανικό εθνικό κορμό είτε θα λειτουργούσε εις αεί ως δορυφόρος της ρουμανικής και αυστρο-ουγγρικής πολιτικής έναντι της ελληνικής παρουσίας στις περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου. 

   

Το πρόσωπο του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ ιεροποιήθηκε από τους οπαδούς του ρουμανικού κινήματος οι οποίοι συνέθεσαν μάλιστα ειδικό θούριο προς τιμήν του, σε στίχους του Constantin Belimace, απoγόνου της Αλβανο-βλάχικης οικογένειας Balamaci (o οποίος είχε γράψει και τον "εθνικό ύμνο" των ρουμανιζόντων που φέρει τον τίτλο ''Părintească dimândare''). Παραθέτουμε τον θούριο του Αβδούλ Χαμίτ αυτούσιο, όπως ακριβώς δημοσιεύεται από οργάνωση μέλος της FUEN στο διαδίκτυο[8] :

IMNUL SULTANLUI ABDUL HAMID O! 

Prea naltsat shi mare 

Sultan azvingator, 

Ca la lutsitlu soare 

Ncijinats cantam an cor! 

Armanjlor libertate 

Di natsie, pri loc, 

Na didesh lunjinate, 

Shi ts-uram cu foc! 

O! Doamne-a tut putinte 

Aveaglje pri Sultan, 

Cu njila-a ta, prea Sfinte 

Shi tronlu Otoman! 

Arasunats trompete 

An sute sh-njilj di bots, 

A padishahlui-n ete 

Cantats Armanji cu tots! 

Mults anji s-banedz Sultane 

Abdul Hamide Khan, 

Imperator cu numa 

Sultanjilor Sultan! 

Μετάφραση:

ΤΟ ΕΜΒΑΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΥΛΤΑΝΟ ABDULL HAMIT B΄

Είσαι, μέγας και μεγαλειότατος

Ο σουλτάνος ο νικηφόρος

Ακούς μπροστά σου 

το χαρούμενο τραγούδι μας 

Την ελευθερία την έδωσες εσύ 

Στους Βλάχους, στο λαό.

Το μεγαλείο με ζήλο 

Είναι δώρα του κράτους

Θεέ μας, με τη θεία δύναμή σου 

Φύλαξε τον σάχη μας

Τον Οθωμανικό θρόνο

Με το άπειρο έλεός σου.

Με χίλιες σάλπιγγες βροντά

Η ιδέα του Βλάχου.

Εύχεται το Βλάχικο εμβατήριο

Πολλά χρόνια να ζήσει ο Σουλτάνος

Χίλια χρόνια να ζήσεις Σουλτάνε μου

Ένδοξε, περίφημε βασιλιά, 

Ο σουλτάνος των σουλτάνων,

Χαν Αbdull Hamit Β΄!

«Ο Αβδούλ Χαμίτ καθισμένος στα τρόπαια της βασιλείας του». 

Γερμανική γελοιογραφία του 1909

Αλληλογραφία των ηγετών του λεγόμενου αυτόνομου αρουμανικού κινήματος Iancu Perifan και Vasile Barba με την αυτονομιστική «Ομοσπονδία Τούρκων Δυτικής Θράκης» Γερμανίας, μέλος της FUEN, σχετικά με τη Dzua Natsionala, όπως δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Οργάνωσης.

Σήμερα, οι αυτό-αποκαλούμενοι «Μακεδοναρμάνοι», εις ανάμνηση αυτής ακριβώς της Οθωμανικής πολιτικής, εορτάζουν τον ιραδέ του Αβδούλ Χαμίτ (23 Μαϊου του 1905) ως εθνική τους επέτειο και εθνική ημέρα των απανταχού Βλάχων, χωρίς τους Βλάχους. Ακόμα και στη Ρουμανία και στα Σκόπια, στις χώρες όπου κυρίως εδρεύει το λεγόμενο «αυτόνομο Αρουμανικό κίνημα»,  η πλειοψηφία των απλών ανθρώπων μένει μάλλον αμέτοχη,  βλέποντας πίσω από τις δράσεις αυτές το δυσώδη κόσμο των παλαιών πολιτικών παιχνιδιών που παίχτηκαν κάποτε στην πλάτη τους. 

Στην δε Ελλάδα, η επέτειος είναι τελείως άγνωστη εκτός από έναν μικρό κύκλο ακτιβιστών μίας τεχνητής και κατασκευασμένης «Βλάχικης Γλώσσας» που προωθούν ως γραπτό μέσο επικοινωνίας στη θέση της ελληνικής. Αντιγράφουμε σχετική δήλωση  στην εφημερίδα Arada της Ρουμανίας (φύλλο No.7 Ιούνης 2010) με αρχισυντάκτρια την ακτιβίστρια Zoe Carabash και εκδότη το μέλος της FUEN[9] Costica Canacheu για την επέτειο της 23η Μαϊου:

«Μεγάλη τιμή που είμαστε σήμερα μαζί σας, φαίνεται ότι τελικά περνάμε την κοιλάδα, να βρούμε τον δρόμο, να φτάσουμε στη Μοσχόπολη.

Είδα την βλαχουριά μαζεμένη, όλοι μαζί εδώ, ήρθα και εγώ. Εγώ έρχομαι σε κάθε γιορτή της βλαχουριάς εδώ και αλλού όπου γίνεται αλλά μου κακοφαίνεται που στην Ελλάδα μέχρι τώρα δεν γίνεται τίποτα.

Σήμερα είναι η πρώτη φορά που γίνεται η Εθνική Ημέρα και στην Ελλάδα με τον Σύλλογο βλάχων Βέροιας.

Ο Σύλλογος βλάχων Βέροιας μέχρι τώρα μας έδωσε καλά έργα. Έκανε και αλφαβητάρι, έκανε και μαθήματα βλάχικων στα θρανία του συλλόγου, τώρα γιορτάζει και την ΕΘΝΙΚΗ ΗΜΕΡΑ .

Μου φαίνεται ότι μπήκε σε καλό δρόμο, μπήκε σε μία σειρά.

Σωτήρης Μπλέτσας – Αθήνα, Ελλάδα»[10]

Σημείωση: Κατά πόσο η δήλωση αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα εμείς δεν το γνωρίζουμε, όμως θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε μία επίσημη επιβεβαίωση ή διάψευση από τους εμπλεκόμενους.

Τι λένε Βλάχοι των γειτονικών Σκοπίων και της Βουλγαρίας σχετικά με τη ''Dzua natsionala'' 

Ρωτήσαμε τον G. N., γεννημένο στη Βουλγαρία με καταγωγή από την Γράμμοστα, τι πιστεύει για την εθνική επέτειο που βλέπει να εορτάζεται από ορισμένες οργανώσεις-μέλη της FUEN στη χώρα του:

Dzua natsionala-mari tinji sh mari perifani.Cu dor ashteptu atsia dzua s-yiurtisescu pi Abdul Hamid. Atsel cari vatama duniaua tu Trakia. Atsel Abdul Hamid cari deadun cu mucanli mi pricunuscu ca hiu arman....em io hiu tsi voi io. Nu tsi vor ei... Aestu lipsiashti nitsi prota yrama di numa s-nu u badz iuva. Di atumtsia ahurhi sh mucaniasca propaganda-s vatamara frati cu frati pana in dzua di adza. Tsi ''sarbatoari'' iasti aesta....Tu Varyaria yiurtisescu dzua ti 3.03.1876-1878 ca dzua di Elefteria...Hellada yiurtusiashti 25.03....dzalili candu ascapara di turtsa sh Otomanus Imperiu....em armanlji (macedonarmani-macedorοmani, mucanli) adara dzuia ti Abdul Hamid. ''Mari tinji''...

Μετάφραση:

Εθνική μέρα-μεγάλη τιμή και μεγάλη περηφάνεια. Με πόνο (ψυχής) περιμένω εκείνη την ημέρα για να γιορτάσω για τον Αβδούλ Χαμίτ. Εκείνον που σκότωσε κόσμο στην Θράκη. Εκείνον τον Αβδούλ Χαμίτ που μαζί με τους ρουμάνους με αναγνώρισε ότι είμαι βλάχος... είμαι ότι θέλω εγώ. Όχι ότι θέλουν αυτοί. Ούτε το πρώτο γράμμα του ονόματος του δεν πρέπει να το βάζεις (να το εμφανίζεις) πουθενά. Από τότε άρχισε η ρουμανική προπαγάνδα και σκοτώθηκε αδερφός με αδερφό και συνεχίζεται ως σήμερα. Τι ''γιορτή'' είναι αυτή... Στην Βουλγαρία η εθνική ημέρα είναι στις 3/3 1876-1878 ως ημέρα της ελευθερίας... στην Ελλάδα γιορτάζουν στις 25 Μαρτίου... ημέρες όπου ελευθερώθηκαν από την οθωμανική κατάκτηση... οι βλάχοι (μακεδοναρμάνοι-μακεδορουμάνοι, ρουμάνοι) γιορτάζουν την ημέρα του Αβδούλ Χαμίτ. ''Μεγάλη τιμή''...

Η B. M από το Κρούσοβο, η οποία δεν φοίτησε ποτέ σε ελληνικό σχολείο, μας έγραψε τα παρακάτω (παραθέτουμε αυτούσιο το σχόλιο της):

Zoi gemati me ironie: sto spiti mas me ton baba mou milousame vlaxika, kai me tin mama mou elinika, kai eixamai kultura "ku un ok, arm'n s'xiba". Omos simera ekini pou krivondane na poune pos einai Vlaxi, simera einai i pio megali patriotes kai giortazoune 23 maiou san giorti ton Vlaxon!

Ο M. G, γεννημένος στα Σκόπια με καταγωγή από την Γράμμοστα, μας είπε τα εξής:

Tsi hairi avum di aesti lucri? Ca na vatamam, ca na mpartsam, ca na ncacem? Una eta nu n achicasim cu propaganda aesta. Una eta vor s na moara, s na adara mucanj, ama di giaba la suntu tuti, nitsi na adrara nitsi va na adara mucanj.  Cu 5 inshi ghiftsa tsi aduna cu elj nu pot tsiva.  Noi na him pirifanj pi zartsina a noasta , zartsina di elinovlahi, ca papanjlji a noshtsa tuts aclo suntu faptsa, tu Ellada. A atselj 5, 50 ica 500 cara s vor  s hiba daci, s hiba mucanj, s adara dzua, s hiba pirifanj cu abdul hamid, nu i luyursheasti can!

Μετάφραση:

Τι προκοπή είχαμε από αυτά τα πράγματα; Επειδή σκοτωθήκαμε, επειδή χωριστήκαμε, επειδή μαλώνουμε; Μια ζωή δεν συνεννοούμαστε μ' αυτή την προπαγάνδα. Μια ζωή θέλουν να μας πεθάνουν (εξαφανίσουν), να μας κάνουν ρουμάνους αλλά μάταια τα κάνουν όλα,  ούτε μας έκαναν ούτε θα μας κάνουν ρουμάνους. Με 5 παρακατιανούς που μαζεύουν μαζί τους δεν μπορούν (να πετύχουν) τίποτα. Εμείς είμαστε περήφανοι για την ρίζα μας, ρίζα ελληνοβλάχικη, επειδή όλοι οι παππούδες μας εκεί γεννήθηκαν, στην Ελλάδα. Εκείνοι οι 5, 50 ή 500 αν θέλουν να είναι Δάκες, να είναι Ρουμάνοι, να κάνουν (να γιορτάσουν) την μέρα, να είναι περήφανοι με τον Αβδούλ Χαμίτ, δεν τους υπολογίζει (εκτιμάει) κανείς!

Ο V. S από το Μοναστήρι, με καταγωγή από την Μοσχόπολη μας αναφέρει:

Ku acel ''Irade'' intrara la turclj doj uominj kaj nu li mutrea armnjli anoshtri, ami treadze la Rumunjli..

Tu Skopja lu strigara prezidentul al Rumanii, a nu strigara vrnu di tu Grcija. Di aista pot s'ved kace propaganda adara multe lukre ci nu s'ntu kum lipseashte....Peanarga, va zjina dzua k'ndu daljihja va sheasa nafoara...

Μετάφραση: 

Μ εκείνον τον ''Ιραδέ'' [του 1905] μπήκαν (προσχώρησαν) στους Τούρκους δυο άνθρωποι οι οποίοι δεν κοιτούσαν τους δικούς μας Βλάχους αλλά έκλιναν προς τους Ρουμάνους...

Στα Σκόπια φώναξαν (προσκάλεσαν) τον Πρόεδρο της Ρουμανίας αλλά δεν φώναξαν κανέναν από την Ελλάδα. Από αυτό μπορώ να δω ότι η προπαγάνδα κάνει πολλά πράγματα που δεν είναι όπως πρέπει....Σιγά σιγά, θα έρθει η μέρα που η αλήθεια θα βγει προς τα έξω...

Παραπομπές

[1] Ως πραγματικό άθλο της ρουμανικής διπλωματίας χαρακτηρίζει τον Ιραδέ του 1905 ο Raoul Bossy, «Un succes diplomatic romanesc: ''Iradeaua'' din 1905» Noul Album Macedo-Roman (NAM-R), 1, 1959-1961, 167-169. Βλ. και Μουδόπουλος, ε.α, 22 σημ. 47. Υπερυμνεί δε τον ελληνικής καταγωγής Ρουμάνο διπλωμάτη Al. Em. Lahovary o E. Staico, La Verite sur le Peuple Roumain et la Propagande anti-Roumaine, Paris 1918, 9. [Αχ. Γ. Λαζάρου, Ελληνισμός και Λαοί Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Τόμος Β', σελ.319-320.]

[2] Γεώργιος Παχυμέρης-Για την προέλευση των Βλάχων

[3] Η Εθνολογική Σύνθεσις της Δημοκρατίας των Σκοπείων - Κων. Βαβούσκου

[4] Κων. Χρήστου, Αρωμούνοι, Μελέτες για την καταγωγή και την ιστορία τους, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 72-73.

[5] Dusan Popovic «O Cincarima», σελ 330, Βελιγράδι 1937.
[6] Το Βατικανό και το Ανατολικό Ζήτημα - Απόστολου Παπαδημητρίου

[7] Ο Μητροπολίτης Κορυτσάς, Πρεμετής και Μοσχόπολης Φώτιος Καλπίδης

[8] Βλ. Εδώ

[9] Το Δ' Ράιχ και οι μειονότητες (1) - Ηλία Ηλιόπουλου / FUEN: Γερμανοί ''σπεσιαλίστες'' επί των εθνοτήτων που δραστηριοποιούνται για τον κατακερματισμό του Ιράκ εφευρίσκουν ''μειονότητα'' Βλάχων στην Ελλάδα

[10] Βλ. Εδώ, σελ.4.

 

 Πηγή: https://vlahofonoi.blogspot.com/2014/05/h-dzua-natsionala.html

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

 Η ελληνική γλώσσα, σύμφωνα με τις νεώτερες επιστημονικές απόψεις^(α), διαμορφώθηκε στον ελλαδικό χώρο, μετά την άφιξη των Πρωτο-Ελλήνων, οι οποίοι αφομοίωσαν μεν και εξαφάνισαν βαθμιαία τους προγενέστερα εγκατεστημένους λαούς (=Προέλληνες), αλλά επηρεάσθηκαν πολιτισμικά και πολιτιστικά. Οι Προέλληνες μιλούσαν δικές τους γλώσσες και ως εκ τούτου επηρέασαν σαφώς την διαμόρφωση της ελληνικής γλώσσας. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας^(β) ήταν η αρχικά ενιαία πρωτο-ελληνική να διασπαστεί σε τρεις διαλέκτους μεταξύ 2200/2100 π.Χ. και 1900 π.Χ. δηλ. από την οριστική εγκατάσταση των Πρωτο-Ελλήνων σε μια σχετικά στενή ζώνη που περιελάμβανε την σημερινή Ήπειρο και ένα τμήμα της Ν. Δ. Ιλλυρίδος, την Δυτική Μακεδονία και το Β. Α. μέρος της Θεσσαλίας (βλ. Χάρτη 1, σελ. 20), μέχρι την έναρξη της μετακίνησης των φύλων αυτών, κυρίως προς νοτιότερες περιοχές.^(γ)  Οι διάλεκτοι αυτές ήσαν:

1.      Μια πολύ αρχαϊκή μορφή της μετέπειτα Ιωνικής-Αττικής διαλέκτου

2. Μια επίσης αρχαϊκή μορφή της λεγομένης Δυτικής /  Βορειοδυτικής / Ηπειρωτικής διαλέκτου (από αυτήν προέκυψαν αργότερα η Δωρική της Λακωνίας, της Κρήτης κ.λπ., η διάλεκτος της Ηλείας, η Αιτωλική, η Νεο-Αχαϊκή, καθώς και οι διάλεκτοι των τριών μεγάλων φυλετικών ομάδων της Ηπείρου – Θεσπρωτών, Μολοσσών, Χαόνων) και

3.      Η λεγομένη Κεντρική Διάλεκτος, η οποία στην συνέχεια διασπάστηκε στην Αιολική (αναφέρεται και ως πρωτο-Αιολική) και την μετέπειτα Αρκαδο-κυπριακή.

 

Αρχικές εγκαταστάσεις πρωτο-ελληνικών φύλων

Ολοκληρώνοντας την εικόνα αναφέρουμε ότι γύρω στο 1600 π.Χ. ένα τμήμα αιολοφώνων Αχαιών μετανάστευσε από την ΝΑ Θεσσαλία (=Αχαΐα Φθιώτις) στην ΒΑ Πελοπόννησο. Εκεί η διάλεκτός τους άρχισε να εμφανίζει νεωτερισμούς και να δέχεται επιδράσεις από την Αρκαδική (αργότερα Αρκαδο-κυπριακή) διάλεκτο της κεντρικής Πελοποννήσου (όπου γύρω στο 1900 π.Χ. είχαν μεταναστεύσει και εγκατασταθεί οι Αρκαδόφωνοι, προερχόμενοι από την περιοχή της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας). Έτσι διαμορφώθηκε τελικώς η γνωστή μας, από τις πινακίδες με την Γραμμική Β, διάλεκτος των Μυκηναϊκών Βασιλείων, η οποία παλαιότερα αναφερόταν ως Αχαϊκή (δεν πρέπει να συγχέεται  με την προαναφερθείσα Νεο-Αχαϊκή, μια δωρική διάλεκτο), ενώ σήμερα έχει επικρατήσει γενικότερα να την αποκαλούμε Μυκηναϊκή. Με την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου, η Μυκηναϊκή διάλεκτος έπαυσε σταδιακά να χρησιμοποιείται για να εξαφανιστεί οριστικά γύρω στο 1150 π.Χ. Τέλος, με την διασταύρωση αιολικών και δυτικών διαλεκτολογικών στοιχείων, προέκυψαν η Θεσσαλική και η Βοιωτική διάλεκτος. 

Ποιά ήταν λοιπόν η γλωσσολογική σχέση της αρχαίας μακεδονικής λαλιάς σε σχέση με τις παραπάνω διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας;

Πριν ασχοληθούμε με τις απαντήσεις στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι έρευνες και οι μελέτες για την μακεδονική σημείωσαν εξαιρετική πρόοδο τα τελευταία τριάντα χρόνια, με αποτέλεσμα να είμαστε σε θέση να αναφερόμαστε πλέον σε επεξεργασμένο γλωσσολογικό υλικό, από το οποίο μπορούμε να καταλήξουμε σε συγκεκριμένα επιστημονικά συμπεράσματα.

 Οι επιστημονικές πάντως συζητήσεις ξεκίνησαν ουσιαστικά από τις αρχές του 19^ου αιώνα με την έκδοση στην Λειψία της Γερμανίας μιας σύντομης σχετικά μελέτης από τον Φ. Γκ. Στουρτς με τίτλο «Περί της διαλέκτου της ελευθέρας μακεδονικής»^(δ), που στόχευε να παρουσιάσει τις απόψεις και την έρευνά του για την θέση της μακεδονικής ως διαλέκτου της ελληνικής γλώσσας και κυρίως με την έκδοση το 1825 του έργου του Γ. O. Mύλλερ «Περί της κατοικίας, της καταγωγής και της αρχαιότερης ιστορίας του μακεδονικού λαού»^(ε). Δυστυχώς η συζήτηση από επιστημονική σύντομα μετατράπηκε σε πολιτική και εξελίχθηκε σε μια ατέρμονα σειρά αντιπαραθέσεων για την ελληνικότητα ή μη αυτής της γλώσσας.^(στ)

Όπως έχει παρατηρηθεί: «...Για πολλές δεκαετίες υπήρξε έντονη αμφισβήτηση για την ένταξη ή μη της μακεδονικής στις ελληνικές διαλέκτους. Το πρόβλημα οφειλόταν εν μέρει στην ανεπάρκεια του υλικού, πρώιμων επιγραφών κυρίως, αλλά και σε εξωεπιστημονικούς παράγοντες, καθώς ευθύς εξαρχής η διαμάχη ήταν στενά εξαρτημένη από τις πολιτικές και ιστορικές εξελίξεις στη νότια Bαλκανική κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα  - ακόμα και ως τις μέρες μας - και τις εδαφικές διεκδικήσεις των λαών που κατοικούσαν στην περιοχή...».^(ζ)

Επιχειρώντας επομένως να απαντήσουμε στο ερώτημα που θέσαμε παραπάνω για την σχέση της αρχαίας μακεδονικής λαλιάς με τις άλλες ελληνικές διαλέκτους, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στο παρελθόν, αλλά και μέχρι πρόσφατα σχετικά, ήταν δύσκολη μια απλή και σαφής απάντηση λόγω ανυπαρξίας ή έστω σπανιότητας του γλωσσολογικού υλικού, που επέτρεπε ποικίλες υποθέσεις και απόψεις.

Αυτές μπορούμε να τις κατατάξουμε σε τέσσερεις ομάδες, αναλόγως της θέσης που υποστηρίζουν:

1.      Η πρωιμότερη θέση δεχόταν την άποψη ότι η Μακεδονική ήταν μια μεικτή γλώσσα, συγγενής της Ιλλυρικής (Η θέση του προαναφερθέντος G. O. Müller, αλλά και Σλάβων κυρίως επιστημόνων στην συνέχεια, όπως των G. Kazaroff, M. Rostovtzeff, M. Budimir, H. Baric κ.ά) ή της Θρακικής (υποστηρίζεται ακόμα και σήμερα από τον Βούλγαρο D. Tzanoff).

2.      Μιά άλλη θέση, που υποστηρίχθηκε από σημαντικούς επιστήμονες, αποδεχόταν την Μακεδονική ως ανεξάρτητη Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, συγγενική με την ελληνική (V. Pisani, I. Russu, G. Mihailov, P. Chantraine, I. Pudic, C. D. Buck, E. Schwyzer, Vlad. Georgiev, W. W. Tarn και στην αρχή της σταδιοδρομίας του, ο εξέχων Γάλλος γλωσσολόγος Olivier Masson).

3.      Η πλειονότητα πάντως των επιστημόνων και κυρίως των γλωσσολόγων υποστήριζε και υποστηρίζει ότι η Μακεδονική ήταν μία ακόμη ελληνική διάλεκτος (Η θέση που ανέπτυξε ο Φ. Γκ. Στουρτς που προαναφέραμε, αλλά και του «πατριάρχη» της ελληνικής Γλωσσολογίας Γ. Χατζιδάκι (1848-1941), του αείμνηστου Καθηγητή Γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ. Νικ. Ανδριώτη, καθώς και των N. Kalleris, A. Fick, Otto Hoffmann, F. Solmsen, V. Lesny, F. Geyer, N. G. L. Hammond, A. Toynbee, Ch. Edson και του  Olivier Masson στα ώριμα χρόνια του).  

4.              Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε και την ύπαρξη παλαιότερα μιας μικρής μερίδας επιστημόνων, οι οποίοι τήρησαν μια επιφυλακτική στάση, επικαλούμενοι την ύπαρξη κάποιων ασαφών σημείων και την ανεπάρκεια του γλωσσολογικού υλικού που ήταν διαθέσιμο την εποχή τους, με αποτέλεσμα να θεωρούν αδύνατη την διατύπωση τεκμηριωμένης θέσης [Κυρίως, ο Γάλλος γλωσσολόγος Antoine Meillet (1866–1936) και ο Ιταλοεβραίος Ιστορικός Arnaldo Momigliano (1908–1987)] ^(η).

Όμως και οι αρχαίες πηγές ήσαν, όχι μόνον εξαιρετικά φειδωλές στο θέμα της γλώσσας των Μακεδόνων, αλλά μάλλον επέτειναν την σύγχυση. Όπως εύστοχα και με σαφήνεια επεξηγείται αυτή η κατάσταση:

«...Oι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται μάλλον σπάνια σε αυτή καθαυτή τη γλώσσα των Mακεδόνων. Συνοψίζοντας (βλ. τελευταία Παναγιώτου 1992-Kapetanopoulos 1995) θα μπορούσαμε να ομαδοποιήσουμε τις σχετικές μαρτυρίες ως εξής:

α. Για τον χαρακτήρα της μακεδονικής διαλέκτου: Kατά τον Tίτο Λίβιο Mακεδόνες, Aιτωλοί και Aκαρνάνες μιλούν την ίδια διάλεκτο -  παραπλήσια διαπίστωση κάνει και ο Στράβων για τη διάλεκτο Hπειρωτών και Mακεδόνων. Ως γνωστόν, τα ιδιώματα όλων των παραπάνω φύλων ανήκουν στη βορειοδυτική διαλεκτική ομάδα. Oι μαρτυρίες αυτές επιβεβαιώνονται πλέον από τις διαλεκτικές επιγραφές και με τη σειρά τους συνδυάζονται με έμμεσες μαρτυρίες των πηγών για τη συγγένεια Mακεδόνων και Δωριέων: ο Hρόδοτος (1.56) ταυτίζει Mακεδόνες και Δωριείς - ο ίδιος (5.20, 5.22, 8.137, 8.138), όπως και ο Θουκυδίδης (2.99.3) και άλλες μεταγενέστερες πηγές γνωρίζουν τον μύθο που συνδέει τον βασιλικό οίκο των Tημενιδών με το Άργος και τον Hρακλή, πληροφορίες που επιβεβαιώνονται εμμέσως από αρχαιολογικά ευρήματα π.χ. τον κατάδεσμο που δημοσίευσε ο Tιβέριος (1989) [...] Aντίθετα, γενεαλογικοί μύθοι του Hσιόδου και του Eλλανίκου συνδέουν τους Mακεδόνες με τους Aιολείς, αλλά μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σοβαρά στοιχεία ενισχυτικά αυτής της παράδοσης.

β. Για την προοδευτική περιθωριοποίηση της μακεδονικής διαλέκτου: Ήδη στο στράτευμα του M. Aλεξάνδρου, ένα διαλεκτικό σύνολο διαφορετικών προελεύσεων, οι Mακεδόνες εκφράζονται στην κοινή - η διάλεκτος χρησιμοποιείται μόνο μεταξύ Mακεδόνων ή σε στιγμές έντονης συγκίνησης.

H νεότερη χρονολογικά μαρτυρία για τη διάλεκτο είναι των μέσων του 1ου αιώνα π.X. και αναφέρεται στην υποχώρησή της ήδη πριν από την περίοδο αυτή στην πτολεμαϊκή αυλή. Oι μαρτυρίες των πηγών επιβεβαιώνονται και από τις επιγραφές.

γ. Για τη μακεδονική διάλεκτο και την κοινή: H κοινή διαδόθηκε μέσω των μακεδονικών κατακτήσεων και επικράτησε, χωρίς ανάσχεση, χάρη στα ελληνιστικά βασίλεια. Έτσι συνδέθηκε αργότερα στη συνείδηση ορισμένων αττικιστών πολύ στενά με τους Mακεδόνες, σε βαθμό που ο όρος μακεδονίζειν να αποκτήσει σε ορισμένους από αυτούς την έννοια 'ομιλώ την κοινή' (π.χ. Aθήναιος, «Δειπνοσοφισταί» 3.121f-122a) - για τον λόγο αυτό προκάλεσε και τα ειρωνικά τους σχόλια. Ως απόδειξη επίσης αυτής της σημασίας του μακεδονίζειν μπορούν να αντιπαρατεθούν χωρία αττικιστών, όπου ο ίδιος τύπος χαρακτηρίζεται από τους μεν ως «μακεδονικός» και από τους δε ως τύπος «ευτελής» που χρησιμοποιούν οι «αμαθείς» ή οι «νεώτεροι»...».^(θ)

Έχουμε ήδη τονίσει ότι τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια, η κατάσταση μεταβλήθηκε ριζικά χάρη στις δημοσιεύσεις της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου επιγραφικού υλικού από την περιοχή της Θεσσαλονίκης (1972) και την Βόρεια Μακεδονία (1999), καθώς και του Κέντρου Ελληνικής-Ρωμαϊκής Αρχαιότητος (Κ.Ε.Ρ.Α.) από την Άνω Μακεδονία (1985) και την περιοχή της Βεροίας (1998). Επί πλέον το ΚΕΡΑ δημοσίευσε τρείς σημαντικότατες συλλογές ονομάτων από τις περιοχές της Βεροίας, της Εδέσσης και εκπατρισμένων Μακεδόνων. Όπως ξεκαθαρίζει και ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Ιωάννης Μ. Ακαμάτης σε ένα εξαιρετικό άρθρο του με τον τίτλο «Η γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων· νέα στοιχεία από την Πέλλα»^(ι):

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα η γλώσσα που μιλούσε ο λαός των Μακεδόνων υπήρξε αντικείμενο συζητήσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων. Από μερικούς μάλιστα ερευνητές, τον αμερικανό καθηγητή BORZA και τους μαθητές του, θεωρήθηκε πως το σύνολο των ελληνικών επιγραφών που βρέθηκε στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ανήκουν στους συγγενείς των βασιλέων, αφού οι τάφοι είναι βασιλικοί. Η γλώσσα τους λένε είναι φυσικό να είναι η ελληνική αφού οι ίδιοι μελετητές υποστηρίζουν πως η βασιλική οικογένεια και η ανώτατη τάξη μόνο είχαν εξελληνιστεί. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είναι προφανές πως το επιχείρημα αυτό θα κατέπιπτε αν είχαμε ελληνικά κείμενα που ανήκουν στους κοινούς ανθρώπους και χρονολογούνται πριν από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της κοινής ελληνικής, ας πούμε πριν από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Το πρώιμο νεκροταφείο της Αγοράς της Πέλλας μας έδωσε τα πιο σημαντικά ευρήματα. Από το τέλος του 5ου αι. π.Χ. προέρχεται η επιτύμβια στήλη του Ξάνθου. Ενός φτωχού σχετικά παιδιού. Για να γίνει η μικρή στήλη ξαναχρησιμοποιήθηκε ένα κομμάτι μάρμαρο. Η επιγραφή στη στήλη γράφει: ΞΑΝΘΟΣ/ΔΗΜΗΤΡΙΟ/Υ ΚΑΙ ΑΜΑ/ΔΙΚΑΣ ΥΙΟΣ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ το μητρωνυμικό Αμαδίκα. Το όνομα αυτό φαίνεται πως προέρχεται από τη ρίζα αμ- από όπου και το ομηρικό ρήμα αμά-ω (αρχ.=θερίζω) και τη μακεδονική κατάληξη -δίκα, θυμηθείτε το όνομα Ευρυδίκα.

 

Παρατηρείστε τον κανονικό σχηματισμό της μακεδονικής κατάληξης σε α αντί η. Τα πρόσφατα μάλιστα ευρήματα από τη Βεργίνα μας έδωσαν τρεις φορές το όνομα της μητέρας του Φιλίππου ως Ευρυδίκας και όχι Ευρυδίκης. Έτσι, ενώ τα παραδείγματα πριν από μερικά χρόνια ήταν λιγοστά σήμερα καθημερινά αυξάνονται με τις ανακαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης. Σας θυμίζω δύο ευρήματα από το νεκροταφείο της Πέλλας, βγαλμένα από το χώμα πρόσφατα. Πρόκειται για χρυσά φύλλα με την ταυτότητα των νεκρών. Στο ένα φύλλο καταγράφεται το όνομα Ηγησίσκα, αντί του Ηγησίσκη, από το ρήμα ηγούμαι. Σας αναφέρω ακόμα πως η νεκρή ήταν ένα μικρό κορίτσι, έτσι είναι -ίσκη=Ηγησίσκη. Στο άλλο καταγράφεται το όνομα Φιλοξένα. 

Άλλο ένα εύρημα από το νεκροταφείο της περιοχής της Αγοράς ανήκει σε ένα ενεπίγραφο μολύβδινο έλασμα, ένα κατάδεσμο^(ια), όπως έλεγαν οι αρχαίοι. Είναι ένα σημαντικότατο απόκτημα της αρχαιολογικής έρευνας που πραγματοποιείται στη Μακεδονία τα τελευταία χρόνια. Το κείμενο αυτό, κατά την άποψή μου, μπορεί αποφασιστικά να βοηθήσει στην κατανόηση της Μακεδονικής διαλέκτου. Είναι ως αυτή τη στιγμή, το μοναδικό διαλεκτικό κείμενο της μακεδονικής. Η σημασία του αυξάνει ακόμα περισσότερο γιατί είναι σχετικά εκτεταμένο κείμενο. Αυτό το κείμενο που είναι έτοιμο προς δημοσίευση, μόλις εμφανιστεί, είμαι βέβαιος πως θα σχολιαστεί ευρύτατα από τους ειδικούς γλωσσολόγους. Η πινακίδα ήρθε στο φως μέσα σε ένα τάφο ενός ταπεινού ατόμου. Το κείμενο παρουσιάζει σχέσεις με την αττική στη σύνταξη. Όμως διαφέρει από την αττικο-ιωνική ομάδα στα εξής:

1. Το α και εδώ δεν γίνεται δευτερεύον η, βλ. πχ. Θετίμα, αντί Θετίμη, γάμαι αντί γήμαι, άλλα αντί άλλη, έρημα αντί έρημη, κακά αντί κακή.

2. Η συνίζηση του α και ο γίνεται α όχι ω, π.χ. ταν άλλαν πασάν αντί των άλλων πασών, χηράν αντί χηρών κ.λ.π.

3. Γενικά και άλλες ιδιαιτερότητες μας βοηθούν να κατατάξουμε την γλώσσα του κειμένου στην ομάδα των ΒΔ δωρικών, ελληνικών βέβαια, διαλέκτων. Αυτή λοιπόν είναι η Μακεδονική και αυτή εννοείται όταν ο Αλέξανδρος μιλά στους στρατιώτες του Μακεδονιστί...».

            Δυστυχώς, οι παλιές θεωρίες αποσύρονται δύσκολα με αποτέλεσμα απομεινάρια απηρχαιωμένης «σοφίας» να επιβαρύνουν ακόμα επιστημονικά περιοδικά, πανεπιστημιακά εγχειρίδια και έργα, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Καθηγητής Μιλτ. Χατζόπουλος, υποδεικνύοντας ως χαρακτηριστικά παραδείγματα (προς αποφυγήν θα λέγαμε), το σχετικό κείμενο του Καθηγητή Ρ. Κρόσσλαντ (R. A. Crossland), στον Τρίτο τόμο – Μέρος 1, της φημισμένης και εγκυρότατης κατά τα άλλα «Αρχαίας Ιστορίας» του Πανεπιστημίου Καίημπριτζ για την Μακεδονική^(ιβ) και το βιβλιαράκι του Αμερικανορουμάνου Καθηγητή Ευγενίου Μπόρζα^(ιγ).

            Χαρακτηριστικό επίσης παράδειγμα αποτελούν και οι διαλεκτολογικοί χάρτες που κυκλοφορούν στην ξένη (αλλά και στην ελληνική δυστυχώς) βιβλιογραφία και οι οποίοι περιορίζουν τις ελληνικές διαλέκτους σε ένα μικρό τμήμα του ελληνικού χώρου (την νότια ηπειρωτική Ελλάδα, την νησιωτική και τις μικρασιατικές ακτές), ενώ εμφανίζουν τον χώρο της Μακεδονίας, αλλά και της Ηπείρου, να κατοικείται από ομιλητές μη-ελληνικών διαλέκτων!

(Βλ. Χάρτες α, β, και γ παρακάτω)            

Χάρτης α

http://www.ou.edu/finearts/art/ahi4913/aegeanhtml/aegeanintroduction.html 

Χάρτης β

http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/didact/karten/griech/grdialm.htm

Χάρτης γ (CAH Vol. III part 1)

Γιατί όμως υπήρχαν αυτές οι αμφιβολίες και αμφισβητήσεις για την θέση της μακεδονικής διαλέκτου; Όπως εξηγεί ο καθηγητής Μ. Χατζόπουλος^(ιδ):

«...Μία αιτία – ίσως η σπουδαιότερη – για την τόση αντίσταση στην αφομοίωση των νέων στοιχείων και την επιμονή σε ξεπερασμένες θεωρίες μέχρι ακόμα και τα τελευταία χρόνια, είναι ο τρόπος με τον οποίον, από τον 19^ο αιώνα, η επιστημονική συζήτηση για την μακεδονική λαλιά και τον ελληνικό η μη χαρακτήρα της επικεντρωνόταν στην σποραδική εμφάνιση σε μακεδονικές λέξεις και κύρια ονόματα – που κατά τα άλλα φαίνονταν πλήρως ελληνικά – ηχηρών συμφώνων [voiced stops] (β, δ, γ) αντί των αντιστοίχων αρχικά δασέων, άηχων συμφώνων [originally “aspirate” unvoiced stops] (φ, θ, χ,), που αναμένονταν στις άλλες ελληνικές διαλέκτους, όπως για παράδειγμα Βάλακρος και Βερενίκα αντί Φάλακρος και Φερενίκα...». Και συνεχίζει:

«[…] Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 του περασμένου αιώνα η επιτάχυνση της αρχαιολογικής έρευνας στην Μακεδονία και οι δραστηριότητες του Προγράμματος «Μακεδονία» του ΚΕΡΑ είχαν ως αποτέλεσμα την παρουσίαση πολυάριθμων επιστημονικών εργασιών και μεταξύ αυτών από κορυφαίους γλωσσολόγους (Claude Brixhe, Άννα Παναγιώτου, O. Masson, L. Dubois, Μιλτιάδης Β. Χατζόπουλος) που αξιοποίησαν τα νεώτερα δεδομένα και οι οποίες συγκεντρώθηκαν, επιτρέποντας έτσι να προχωρήσουμε πέρα από τον Γόρδιο δεσμό, ο οποίος, από τον 19ο αιώνα αιχμαλώτιζε όλες τις συζητήσεις γύρω από την γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων, δηλ. στο εάν ήταν ελληνική ή όχι. Δεν είναι λοιπόν υπερβολή να λεχθεί ότι από εδώ και πέρα το εμπόδιο που παρεμπόδιζε την ταυτοποίηση της γλώσσας που ομιλούσαν ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος είχε πια εξαλειφθεί: Η αρχαία μακεδονική ήταν μια πραγματική και γνήσια ελληνική διάλεκτος. Στο ζήτημα αυτό όλοι οι γλωσσολόγοι και φιλόλογοι που ασχολούντο ενεργά με αυτό το πρόβλημα είχαν πλέον την ίδια άποψη. Είναι όμως εξ ίσου αληθινό ότι δεν συμφωνούν στα πάντα.

Δύο ερωτήματα ακόμα εγείρουν σοβαρές διαφωνίες:

α) Πως εξηγείται η σποραδική παρουσία σε μακεδονικές λέξεις και ονόματα των φθόγγων β, δ, γ αντί των αντίστοιχων φθόγγων φ, θ, χ των άλλων ελληνικών διαλέκτων;

β) Ποια είναι η διαλεκτική θέση της Μακεδονικής εντός της Ελληνικής;

Η πρώτη ερώτηση διερευνήθηκε αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, αλλά με αποκλίνοντα συμπεράσματα από τους Claude Brixhe και Anna Panayotou από την μια μεριά και τους O. Masson, L. Dubois και τον υποφαινόμενο από την άλλη. 

Ως προς το θέμα των διαλεκτικών σχέσεων της Μακεδονικής εντός της Ελληνικής, εκτός από τους παραπάνω αναφερθέντες επιστήμονες, οι N. G. L. Hammond και E. Voutiras είχαν επίσης σημαντική συνεισφορά. Για όσο διάστημα πάντως ασχολήθηκα, σταδιακά πείσθηκα ότι τα δύο παραπάνω ερωτήματα συνδέονται στενά μεταξύ τους ή σωστότερα, ότι η έρευνα για τις διαλεκτικές συγγένειες της Μακεδονικής διαλέκτου μπορούν να παράσχουν ικανοποιητικές ερμηνείες για αυτήν την επίμαχη ιδιαιτερότητα του συμφωνικού της συστήματος (of this controversial particularity of its consonantal system). […]

 Έτσι η έρευνα για το συμφωνικό σύστημα της Μακεδονικής οδήγησε στο ερώτημα των διαλεκτολογικών συγγενειών αυτής της ομιλίας με τις οποίες ήταν στενότερα συνδεδεμένη. Ήταν φυσιολογικό, η βασική διαφωνία περί του ελληνικού ή μη-ελληνικού χαρακτήρα της Μακεδονικής, να παραμερίσει σε μια δευτερεύουσα θέση το ερώτημα της τοποθέτησής της εντός των ελληνικών διαλέκτων. Εν τούτοις δεν παραμελήθηκε πλήρως. Ήδη, ο F. G. Sturz, στηριζόμενος στον Ηρόδοτο, προσδιόρισε την Μακεδονική ως μια Δωρική διάλεκτο, ενώ ο Otto Abel υπήρξε ακριβέστερος και την τοποθέτησε μεταξύ των βορείων Δωρικών διαλέκτων. Υπέθεσε ότι ο Στράβων και ο Πλούταρχος παρείχαν τα αναγκαία επιχειρήματα για να επιμείνουμε ότι η Μακεδονική δεν διέφερε από την Ηπειρωτική διάλεκτο.

Η θεμελιώδης εργασία του Otto Hoffmann ήταν αυτή που εισήγαγε αποφασιστικά την Αιολική διάσταση στην συζήτηση, η οποία γινόταν ευρέως αποδεκτή στις μέρες μας (Daskalakis, Toynbee, Goukowsky). Η θέση για την Δωρική-βορειο-δυτική διάσταση πραγματοποίησε μια ισχυρή επαναφορά χάρη στο κύρος του J. N. Kalleris ακολουθούμενη από τον Γ. Μπαμπινιώτη, τον Olivier Masson και άλλους επιστήμονες με περισσότερο επεξεργασμένες απόψεις  (A. Tsopanakis, A. I. Thavoris, M. B. Sakellariou and Cl. Brixhe). 

Τελικώς ο N. G. L. Hammond διατύπωσε την πλέον ξεκάθαρη άποψη, επιχειρηματολογώντας για την παράλληλη ύπαρξη δύο μακεδονικών διαλέκτων: Μιας στην Άνω Μακεδονία στενά συνδεδεμένης με τις Βορειο-δυτικές διαλέκτους και μιας άλλης στην Κάτω Μακεδονία συγγενικής με την Θεσσαλική. Ένα νέο όμως στοιχείο, η δημοσίευση ενός εκτενούς διαλεκτολογικού κειμένου από την Μακεδονία, δημιούργησε μια νέα κατάσταση. Το κείμενο αυτό προήλθε από την ανακάλυψη ενός κατάδεσμου (βλ. σημ. η) από το πρώτο μισό του 4^ου αιώνα π.Χ. ο οποίος ανακαλύφθηκε σε τάφο της Πέλλας…»^(ιε).

 Ο κατάδεσμος της Πέλλας 

 

Ο κατάδεσμος της Πέλλας (Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας) 

Διαστάσεις: 30 cm X 6 cm

[Θετί]μας καὶ Διονυσοφῶντος τὸ τέλος καὶ τὸν γάμον καταγράφω καὶ τᾶν ἀλλᾶν πασᾶν γυ-

[ναικ]ῶν καὶ χηρᾶν καὶ παρθένων, μάλιστα δὲ Θετίμας, καὶ παρκαττίθεμαι Μάκρωνι καὶ

[τοῖς] δαίμοσι· καὶ ὁπόκα ἐγὼ ταῦτα διελέξαιμι καὶ ἀναγνοίην πάλειν ἀνορόξασα,

[τόκα] γᾶμαι Διονυσοφῶντα, πρότερον δὲ μή· μὴ γὰρ λάβοι ἄλλαν γυναῖκα ἀλλ’ ἢ ἐμέ,

[ἐμὲ δ]ὲ συνκαταγηρᾶσαι Διονυσοφῶντι καὶ μηδεμίαν ἄλλαν. Ἱκέτις ὑμῶ(ν) γίνο-

[μαι· Φίλ;]αν οἰκτίρετε, δαίμονες φίλ[ο]ι, δαπινὰ γάρ

ἰμε φίλων πάντων καὶ ἐρήμα· ἀλλὰ

[ταῦτ]α φυλάσσετε ἐμὶν ὅπως μὴ γίνηται τα[ῦ]τα καὶ

κακὰ κακῶς Θετίμα ἀπόληται.

[----]ΑΛ[----]ΥΝΜ..ΕΣΠΛΗΝ ἐμός, ἐμὲ δὲ [ε]ὐ[δ]αίμονα καὶ μακαρίαν γενέσται

[-----] ΤΟ[.].[----].[..]..Ε.Ε.ΕΩ[ ]Α.[.]Ε..ΜΕΓΕ[---]

 

1. [Για της Θετί]μας και του Διονυσοφώντα την τελετή και τον γάμο γράφω την κατάρα, καθώς και για (τον γάμο) όλων των άλλων γυ-

2. [ναικ]ών, χήρων και παρθένων (με αυτόν), αλλά ιδιαίτερα για την Θετίμα και αναθέτω (αυτήν την κατάρα) στον Μάκρωνα και

3. [τους] δαίμονες. Και ότι μόνον όταν ξεθάψω και ξετυλίξω και ξαναδιαβάσω (αυτές τις λέξεις)

4. [τότε] (μόνον να μπορεί) να νυμφευθεί ο Διονυσοφών και όχι πριν. Και είθε να μην παντρευτεί άλλη γυναίκα, παρά μόνον εμένα

5. και είθε να γεράσω με τον Διονυσοφώντα και κανέναν άλλο. Ικέτιδά σου είμαι:

6. δείξτε ευσπλαχνία στην [Φίλα;], αγαπημένοι δαίμονες, ταπεινά (σας ικετεύω) γιατί με εγκατέλειψαν όλοι οι αγαπημένοι μου

7. Αλλά παρακαλώ φυλάξτε (αυτό το γραπτό) για χάρη μου ώστε να μη συμβούν αυτά τα γεγονότα έτσι ώστε χαθεί η Θετίμα με τρόπο κακό

8. και σε μένα δώστε ευδαιμονία και μακαριότητα.

 

Πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί «καλοθελητές» έσπευσαν να μειώσουν την τεράστια σημασία αυτής της ανακάλυψης για τις γλωσσολογικές έρευνες, με επιχειρήματα που κυμαίνονταν από έναν απλό σκεπτικισμό μέχρι ανυπόστατες υποθέσεις. Ο Καθηγητής Μ. Χατζόπουλος είναι αποστομωτικός στο θέμα αυτό:

«…Κατά την άποψή μου η παρουσία (γλωσσικών) τύπων όπως διελέξαιμι, ἰμέ, ἀνορόξασα, δαπινά, οι οποίοι είναι αναμενόμενοι στην Μακεδονική, αλλά τελείως ξένοι στις Βορειο-δυτικές διαλέκτους, αποτελεί αποφασιστική επιβεβαίωση για την ντόπια καταγωγή του συγγραφέα του κειμένου και μας επιτρέπει να απορρίψουμε την απίθανη υπόθεση ότι το κείμενο ίσως υπήρξε έργο κάποιου Ηπειρώτη κατοίκου που ζούσε στην Πέλλα…».^(ιστ)

 Τα επίμαχα σύμφωνα (*)

Επανερχόμαστε στο διαβόητο ζήτημα της ύπαρξης στην Μακεδονική των ηχηρών κλειστών συμφώνων [voiced stops] (β, δ, γ) αντί των αντιστοίχων αρχικά δασέων, άηχων κλειστών συμφώνων [originally “aspirate” unvoiced stops] (φ, θ, χ), που υπάρχουν στις άλλες ελληνικές διαλέκτους. Στο θέμα αυτό, όπως προαναφέραμε, υπάρχουν δύο απόψεις για την προέλευση του φαινομένου. Η πρώτη άποψη υποστηρίζεται κυρίως από την Καθ. Άννα Παναγιώτου:

«…Oρισμένες αρχαίες (από τον Πλούταρχο και μετά) καθώς και βυζαντινές πηγές επισημαίνουν ότι οι Mακεδόνες «χρώνται» B αντί του Φ (και κάποτε Δ αντί του Θ) σε ανθρωπωνύμια, σε λατρευτικά επίθετα, σε μήνες του μακεδονικού ημερολογίου και σε μακεδονικές «γλώσσες» - οι γραμματικοί και οι λεξικογράφοι υποστηρίζουν ότι το ανθρωπωνύμιο Φίλα ([phvla]) π.χ. αντιστοιχούσε στο μακεδονικό Bίλα [bvla] (ή ήδη από το τέλος της κλασικής εποχής [vvla] σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, κυρίως Babiniotis 1992). Aυτή η διαφορά θεωρήθηκε από τους περισσότερους γλωσσολόγους και φιλολόγους ως απολύτως βασική, διαχώριζε δε τη μακεδονική από το σύνολο των ελληνικών διαλέκτων - της μυκηναϊκής ελληνικής συμπεριλαμβανομένης -, διότι υποδήλωνε διαφορετική εξέλιξη συμφώνων στο φωνολογικό σύστημα της μακεδονικής: δηλαδή, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, τα ινδοευρωπαϊκά ηχηρά δασέα *bh, *dh, *gh έχουν τραπεί στην ελληνική σε άηχα δασέα [ph th kh] (γραφήματα Φ, Θ, X αντίστοιχα) έχοντας χάσει την ηχηρότητά τους, ενώ στη μακεδονική έχουν τραπεί αντίστοιχα σε [b d g] (γραφήματα B, Δ, Γ αντίστοιχα), έχουν δηλαδή χάσει τη δασύτητά τους. Σύμφωνα με άλλους μελετητές, η διαφορά απηχεί εξέλιξη στο εσωτερικό της ελληνικής (αποκλειστοποίηση), θέση που μάλλον δύσκολα συμβιβάζεται με τα νεότερα δεδομένα από τα διαλεκτικά κείμενα (βλ. τελευταία Brixhe & Panayotou 1994, 211 και 216-218, Παναγιώτου 1997, 202).

______________________________________________

(*) Η κατανόηση των κειμένων που ακολουθούν και της σχετικής επιχειρηματολογίας απαιτεί δυστυχώς εξειδικευμένες γνώσεις Γλωσσολογίας και ειδικότερα Ινδοευρωπαϊκής Φωνολογίας και πιθανόν να είναι δυσνόητα για τον μέσο αναγνώστη. Μπορεί λοιπόν να τα παραλείψει και να προχωρήσει παρακάτω, στα «Συμπεράσματα», όπου περιλαμβάνεται η τελική θέση στην οποία καταλήγουμε μετά από αυτήν την επιστημονική αντιπαράθεση.

 Ίσως είναι οικονομικότερο να υποθέσει κανείς ότι τα ονόματα που παρουσιάζουν αυτό το χαρακτηριστικό είναι γλωσσικά κατάλοιπα ενός φύλου που έζησε στην περιοχή και το οποίο αφομοιώθηκε γλωσσικά από τους Mακεδόνες, είναι σαφές ότι ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. τα μόνα ίχνη αυτής της γλώσσας είχαν περιοριστεί σε ένα τομέα κατεξοχήν συντηρητικό, την ονοματολογία. Ήδη τον 4ο αιώνα π.X., όταν η γραφή αρχίζει να διαδίδεται στη Mακεδονία, στο γλωσσικό αίσθημα των Mακεδόνων τα ονόματα αυτά αποτελούσαν, χωρίς διάκριση προφανώς, τμήμα του μακεδονικού γλωσσικού υλικού και της παράδοσης...». ^(ιζ)

(σημ. Δ.Ε.Ε. Οι επισημάνσεις δικές μου)

 Το φύλο που αναφέρει η Καθηγήτρια Α. Παναγιώτου είναι οι Φρύγες, αποδεχόμενη έτσι την επίδραση ενός φρυγικού επιστρώματος (adstratum) στην διαμόρφωση της Μακεδονικής, επηρεασμένη προφανώς από τις θέσεις του συναδέλφου της, Γάλλου γλωσσολόγου Claude Brixhe, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Νανσύ, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει σημαντικές έρευνες και μελέτες στην (νεκρή από αιώνες) φρυγική γλώσσα.

Ο καθηγητής Μ. Χατζόπουλος δεν δέχεται πάντως αυτήν την υπόθεση και υποστηρίζει ότι η ύπαρξη των ηχηρών κλειστών συμφώνων β, γ, δ της Μακεδονικής οφείλονται στην επίδραση των γειτονικών διαλέκτων των Περραιβών και Θεσσαλών. Όπως υποστηρίζει με ισχυρή επιχειρηματολογία και πειστικότητα:

«…Εάν λάβουμε υπ’ όψη την γεωγραφική κατανομή των τύπων με ηχηρά κλειστά σύμφωνα στην Θεσσαλία, παρατηρούμε ότι αυτοί είναι συγκεντρωμένοι στο βόρειο τμήμα της περιοχής, κυρίως στην Πελασγιώτιδα και Περραιβία, με την μεγαλύτερη συγκέντρωση στην δεύτερη. Αλλά και στην Μακεδονία αυτοί οι τύποι είναι άνισα κατανεμημένοι. Βρέθηκαν σε σημαντικούς αριθμούς και ποικιλία – προσφέροντας μαρτυρία για την αυθεντική ζωτικότητα του φαινομένου – σε τρεις πόλεις ή περιοχές: Στην Βεργίνα, την Βέροια και την Πιερία. Όμως όλες αυτές εντοπίζονται στο απώτερο νοτιο-ανατολικό τμήμα της Μακεδονίας, σε άμεση επαφή με την Περραιβία. Νομίζω ότι αυτή ακριβώς η γεωγραφική κατανομή μας παρέχει την λύση του προβλήματος. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια φωνητική ιδιομορφία της ελληνικής διαλέκτου, που μιλιόταν και στις δύο πλευρές του Ολύμπου και η οποία αναμφίβολα οφειλόταν σε κάποιο υπόστρωμα ή επίστρωμα, πιθανόν, αλλά όχι υποχρεωτικά, φρυγικό.

Εάν παρέμειναν οποιεσδήποτε αμφιβολίες σε σχέση με την ελληνική προέλευση του φαινομένου, θα τις διαλύσουν δύο ονόματα προσώπων: Κεβαλῖνος και Βέτταλος.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το πρώτο προέρχεται από την ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα *ghebh(e)l-. Εάν σύμφωνα με την «φρυγική» υπόθεση, η απώλεια της ηχηρότητας των «δασέων» δεν έλαβε χώρα πριν από την ανομοίωση των εκπνεομένων, ο τύπος τον οποίον θα έπρεπε να διαμορφώσει  η ελληνική διάλεκτος της Μακεδονίας έπρεπε να είναι  Γεβαλῖνος και όχι  Κεβαλῖνος, ο οποίος είναι αποτέλεσμα πρώτα της απώλειας της ηχηρότητας των «δασέων» και μετά της ανομοίωσής τους. Οι Claude Brixhe και Anna Panayotou, αντιλαμβανόμενοι πλήρως το πρόβλημα, υπεκφεύγουν δεχόμενοι (ότι το φαινόμενο οφείλεται σε) «παρωχημένο διαλεκτισμό» (“faux dialectisme”).

Από την άλλη, το όνομα Βέτταλος, είναι προφανώς ο μακεδονικός τύπος του εθνικού Θετταλός, χρησιμοποιούμενο ως όνομα προσώπων, με πιθανή μεταφορά του τόνου. Γνωρίζουμε επίσης ότι η αντίθεση μεταξύ του Αττικού Θετταλός και του Βοιωτικού Φετταλός, απαιτεί την ύπαρξη ενός αρχικού *g^whe-.   

Δεδομένου δε ότι αφ’ ενός μεν στην Φρυγική, σε αντίθεση με την Ελληνική, τα ινδο-ευρωπαϊκά χειλο-υπερωϊκά* (labiovelars, δηλ. τα σύμφωνα *k^w, *g^w, *g^wh. Σημ. ΔΕΕ) έχασαν το υπερωικό τους προσάρτημα χωρίς να διατηρήσουν οποιοδήποτε ίχνος από αυτό, ο τύπος τον οποίο θα έπρεπε να κληρονομήσει η ελληνική διάλεκτος της Μακεδονίας, σύμφωνα με την «φρυγική» υπόθεση, θα έπρεπε να εμφανίσει ένα αρχικό *Γε-, (δηλ. Γετταλός. Σημ. ΔΕΕ), που ολοφάνερα δεν είναι η περίπτωση.

Από την άλλη, ο τύπος  Βέτταλος, ο τύπος τον οποίον οι Μακεδόνες πρόφεραν με ένα ηχηρό αρχικό σύμφωνο, μπορεί να ερμηνευθεί με έναν τύπο των ηπειρωτικών Αιολικών διαλέκτων, στις οποίες, όπως γνωρίζουμε, τα «δασέα» χειλο-υπερωϊκά ακολουθούμενα από ένα /i/ ή ένα  /e/ εξελίχθηκαν σε απλά ηχηρά χειλικά. Ο αιολικός τύπος Φετταλός, που βρίσκεται πίσω από το Βετταλός, μας παρέχει ένα terminus post quem (Λατιν. «όριο μετά από το οποίο», δηλ. το αρχαιότερο χρονικό σημείο που μπορεί να συμβεί ένα γεγονός. Σημ. ΔΕΕ) για το φαινόμενο της μετατροπής σε ηχηρό σύμφωνο (the voicing phenomenon). Και τούτο διότι αν λάβουμε υπ’ όψη την ορθογραφία των Μυκηναϊκών πινακίδων, η οποία διατηρεί ακόμη μια διακριτή σειρά συμβόλων για τα χειλο-υπερωϊκά, είναι αναγκαίο (=υποχρεωτικό) να χρονολογήσουμε το παραπάνω φαινόμενο σε μια Μετα-Μυκηναϊκή εποχή, αρκετά μετά από την εξάλειψη των χειλο-υπερωϊκών, που σημαίνει προς το τέλος της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. το νωρίτερο και προφανώς εντός του ελληνικού κόσμου. Είναι προφανές ότι στην περίπτωση του τύπου Βέτταλος, μια ad hoc (Λατιν. επί τούτου, δηλ. κατασκευασμένη. Σημ. ΔΕΕ) υπόθεση περί «παρωχημένου διαλεκτισμού» (“faux dialectisme”) είναι απαράδεκτη, λόγω της καθυστερημένης χρονικά εποχής όπου κάποιος υποθετικός Μακεδόνας πατριώτης θα έμπαινε στον πειρασμό να καταφύγει σε έναν τέτοιο γλωσσικό τύπο για το εθνικό όνομα των Θεσσαλών όταν από καιρό είχε αντικατασταθεί από τον τύπο της Αττικής «κοινής»  Θετταλός. Η επανεπεξεργασία του σε έναν τύπο Βετταλός, που ακούγεται δήθεν πιο «μακεδονικός»  (more “Macedonian-sounding”), μας ξαναγυρίζει σε ένα επιστημονικό επίπεδο γνώσεων που είχαν επιτύχει το 19^ο αιώνα...». ^(ιη)    

____________________________________________________

(*) Το φθογγολογικό σύστημα της αρχικής Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκής (ΠΙΕ) γλώσσας περιελάμβανε ένα πολύπλοκο σύστημα συμφώνων,  η σπουδαιότερη κατηγορία των οποίων ήσαν τα λεγόμενα κλειστά (stops), που διακρίνονταν σε Χειλικά (labials), Οδοντικά (dentals), Υπερωϊκά (velars), Χειλο-υπερωϊκά (labio-velars) κ.λπ. Αυτά με την σειρά τους διακρίνονται σε άηχα (unvoiced/voiceless stops), ηχηρά (voiced stops) και ηχηρά δασέα (voiced aspirates/aspirated stops). Η Έχουμε λοιπόν την εξής κατάταξη:

ΠΙΕ	ΑΗΧΑ	ΗΧΗΡΑ	ΗΧΗΡΑ ΔΑΣΕΑ
Χειλικά	p	b	bh
Οδοντικά	t	d	dh
Υπερωϊκά	k	g	gh
Χειλο-υπερωϊκά	kw	gw	gwh

Στην Πρωτο-Ελληνική (ΠΕ) γλώσσα, τα μεν Χειλικά έδωσαν αντίστοιχα τους φθόγγους π, β, φ, τα Οδοντικά τους φθόγγους τ, δ, θ, τα Υπερωϊκά τους φθόγγους κ,γ,χ. Παρατηρούμε ότι τα ηχηρά δασέα της ΠΙΕ στην ΠΕ μετατράπηκαν σε άηχα δασέα. Οι χειλο-υπερωϊκοί φθόγγοι βαθμιαία εξαφανίσθηκαν και εξελίχθηκαν στους αντίστοιχους χειλικούς, οδοντικούς ή υπερωϊκούς, ανάλογα με το φωνήεν που ακολουθούσε. Για παράδειγμα ο ηχηρός δασύς φθόγγος g^wh μετατράπηκε σε φ εάν ακολουθούσε α ή ο, σε θ αν ακολουθούσε ε ή ι και σε χ εάν ακολουθούσε ου. ^(ιθ)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Μακεδονική ανήκε στις Δυτικές / Βορειοδυτικές / Ηπειρωτικές αρχαιοελληνικές διαλέκτους ως ξεχωριστή διάλεκτος με τις δικές της ιδιομορφίες και ιδιωματισμούς και ήταν η καθομιλουμένη της πλειοψηφίας των κατοίκων του Μακεδονικού Βασιλείου. Σε ορισμένες όμως περιοχές της Κάτω Μακεδονίας και ιδιαίτερα αυτές που γειτόνευαν με την Θεσσαλία, οι κάτοικοι ομιλούσαν μια αρχαϊκή αιολική διάλεκτο, κατάλοιπο των αρχικών εγκαταστάσεων των Πρωτο-Αιολέων, αλλά και νεωτέρων επιρροών από αιολόφωνα γειτονικά φύλα, όπως οι Περραιβοί, οι Αινιάνες, αλλά και οι Θεσσαλοί, με την μεικτή αιολοδωρική τους διάλεκτο. Η ύπαρξη αυτών των δύο διαλεκτικών μορφών είχε ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση διαφορετικών αντιλήψεων στους αρχαίους συγγραφείς και την διατύπωση εναλλακτικών απόψεων παρουσιάζοντας τους Μακεδόνες άλλοτε ως Δωριείς (π.χ. Ηρόδοτος) και άλλοτε ως αιολόφωνους (π.χ. Ησίοδος, Ελλάνικος).

Μια σημαντική και ευλογοφανής ιστορική ερμηνεία αυτού του φαινομένου έχει διατυπωθεί με πειστικότητα από τον Καθηγητή Μιλτ. Χατζόπουλο:

«…Ως προς τους τρεις Τημενίδες αδελφούς, τους μυθικούς ιδρυτές του Μακεδονικού Βασιλείου σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήδη από την αρχαιότητα υπήρχε η υποψία ότι δεν είχαν έλθει από το Πελοποννησιακό Άργος, αλλά από το Άργος Ορεστικόν της Άνω Μακεδονίας, και γι’ αυτό η ονομασία Αργεάδαι δινόταν όχι μόνον στην βασιλεύουσα Δυναστεία, αλλά σε ολόκληρη την πατριά που ακολούθησε τα τρία αδέλφια στην περιπέτεια της κατάκτησης της Κάτω Μακεδονίας. Γνωρίζοντας ότι οι Ορέστες ανήκαν στην Μολοσσική ομάδα, γίνεται εύκολα αντιληπτό το πώς, η σημαντική και με μεγάλο κύρος ελίτ του νέου Βασιλείου,  επέβαλε την δικιά της (Βορειο-δυτική, σημ. ΔΕΕ) διάλεκτο, ενώ η αρχαία Αιολική διάλεκτος – η ύπαρξη της οποίας είχε δώσει αφορμή σε ορισμένους αρχαίους, αλλά και νεώτερους συγγραφείς να θεωρούν τους Μακεδόνες αιολόφωνους – υποβιβάσθηκε στο καθεστώς ενός ιδιωματικού υποστρώματος (the old Aeolic dialect relegated to the status of a substratum patois), κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οποίας […] επιβίωσαν μόνον με την μορφή ελάχιστων  υπολειμμάτων, γενικώς περιθωριοποιημένων, με την εξαίρεση ορισμένων ονομάτων τόπων, προσωπικών ονομάτων και ονομάτων μηνών, που είχαν καθιερωθεί από την παράδοση...».^(κ)

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(α) Βλ. Σχετικά: M. Garašanin: C.A.H. Vol. III part 1, σελ. 142 – Cambridge, 1982. J. P. Mallory: In Search of the INDO-EUROPEANS, σελ. 69 – London, 1991. Μ. Σακελλαρίου: Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμ. Α΄ σσ. 364-365 – Αθήνα, 1972. Α. - Φ. Χρηστίδης (επιμ.): «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις απαρχές έως την ύστερη αρχαιότητα» - Θεσσαλονίκη, 2001, καθώς και το πλέον πρόσφατο και κατατοπιστικότατο David W. Anthony: The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World σσ. 368-369– Princeton N. J. 2007

(β) Βλ. για την επίδραση των διαφορετικών γλωσσικών υποστρωμάτων (substratum) και επιστρωμάτων (adstratum) στην διαμόρφωση και εξέλιξη διαφόρων γλωσσών στο κλασσικό έργο του James M. Anderson: Structural Aspects of Language Change σσ. 89-95 – London, 1973 

(γ)  Βλ. Μ. Σακελλαρίου: Ι.Ε.Ε. ό.π. σελ. σσ. 365-366 

(δ) F. G. Sturz, De dialecto macedonica liber, Leipzig, 1808                                                              

(ε) G. O. Müller, Über die Wohnsitz, die Abstammung und die ältere Geschichte des makedonischen Volks, Berlin, 1825 

(στ) Miltiades Hatzopoulos: The speech of the ancient Macedonians, in the light of recent epigraphic discoveries – VI International Symposium on Ancient Macedonia, Thessaloniki, 1999 

(ζ) Βλ. Άννα Παναγιώτου: Η θέση της Μακεδονικής - Από το "Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα" - επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, σελ. 319-325. Θεσσαλονίκη, 2001 – Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

(η) Βλ. Λεπτομέρειες για τα παραπάνω στο Miltiades Hatzopoulos: The speech of the ancient Macedonians ό.π. 

(θ) Βλ. Α. Παναγιώτου: Η θέση της Μακεδονικής ό.π. 

(ι) Ολόκληρο το κείμενο υπάρχει δημοσιευμένο στο Διαδίκτυο στην διεύθυνση:   http://abnet.agrino.org/htmls/D/D009.html) 

(ια) Μια συνηθισμένη μέθοδος στην αρχαία Ελλάδα για την επίτευξι κάποιου σκοπού (από χαμηλής μορφωτικής και πνευματικής στάθμης άτομα) με μαγικές πράξεις και φράσεις ήσαν οι κατάδεσμοι (=μαγικοί δεσμοί).  Οι κατάρες ή ερωτικές επικλήσεις γράφονταν κυρίως σε ελάσματα μολύβδου (φθηνό και ανθεκτικό υλικό, αν και έχουν βρεθεί και ελάσματα από πολύτιμα μέταλλα), τα οποία τύλιγαν σε κύλινδρο και τα τρυπούσαν πέρα ως πέρα με ένα καρφί (κάρφωμα).  Στη συνέχεια έριχναν τους καταδέσμους μέσα  σε τάφους ή πηγάδια ώστε να έλθουν σε άμεση επαφή με τα πνεύματα του Κάτω Κόσμου.  

(ιβ) Βλ. R. A. Crossland: “The Language of the Macedonians” σελίδες 843-847, στο Τhe Cambridge Ancient History – Vol. III, part 1 (2^nd Edition 1982, Reprinted 1990). 

(ιγ) E. N. Borza: Before Alexander - Constructions of Early Macedonia (1999) 

(ιδ) Βλ. Miltiades Hatzopoulos: The speech of the ancient Macedonians ό.π. 

(ιε) Βλ. M. Hatzopoulos: The speech… ό.π. 

(ιστ) Βλ. M. Hatzopoulos: The speech… ό.π. 

(ιζ) Βλ. Άννα Παναγιώτου: Η θέση της Μακεδονικής - "Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα" ό.π. 

(ιη) Βλ. M. Hatzopoulos: The speech… ό.π. 

(ιθ) Βλ. Γ. Μπαμπινιώτη: «Σύντομη Εισαγωγή στην Ινδοευρωπαϊκή Γλωσσολογία και στην Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας», σσ. 65-66 – Αθήνα 1977

(κ) Βλ. M. Hatzopoulos: The speech… ό.π. 

Πρωτοδημοσιεύθηκε στον τρίτο τόμο/τεύχος του περιοδικού «Νέος Ερμής ο Λόγιος» (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2011)

 ΔΕΕ